NOS Nieuws - Algemeen

De Verenigde Staten zijn in de Israëlische oorlog met Iran gestapt. President Trump verbreekt hiermee een van zijn belangrijkste verkiezingsbeloftes, want hij zou de 'vredespresident' worden die oorlogen beëindigt en geen nieuwe avonturen in het buitenland begint. Waarom heeft hij dan toch Iraanse doelen aangevallen en op basis waarvan heeft hij deze beslissing eigenlijk genomen?

In deze extra lange podcast vertelt oud-militair en hoogleraar krijgswetenschappen Martijn Kitzen over de zogenoemde operatie Midnight Hammer en de uitzonderlijke inzet van Massive Ordnance Penetrator-bommen (de 'bunkerbusters').

Hoe effectief zijn die, welke schade hebben ze aangericht en: wat lag er nou daadwerkelijk op de drie locaties in Iran die zijn aangevallen? Ook spreekt Kitzen over de (on)mogelijkheid om met louter militaire middelen een atoomprogramma uit te schakelen.

Amerika-deskundige Casper Thomas gaat in op de politieke implicaties. Trump heeft het Congres niet geraadpleegd, binnen zijn eigen partij wordt getwijfeld of deze stap verstandig was, hij heeft adviezen van de eigen veiligheidsdiensten over het Iraanse atoomprogramma terzijde geschoven en onduidelijk is of er een strategie aan deze aanvallen ten grondslag ligt.

Is er wel een plan of is dit in feite een soloactie van de president?

Reageren? Mail dedag@nos.nl

Presentatie en montage: Elisabeth Steinz

Redactie: IJsbrand Terpstra

Deze aflevering van De Dag kun je hier beluisteren. Bevalt het? Vergeet je dan niet te abonneren!

Onze podcasts:

De Dag: elke werkdag 20 minuten verdieping bij één onderwerp uit het nieuws.

Lang verhaal kort: elke werkdag rond vijven één onderwerp, in 5 minuten. NOS op 3 vertelt je wat je moet weten over een actueel onderwerp om het nieuws erover beter te kunnen volgen.

Met het Oog op Morgen: elke dag een overzicht van het nieuws, een blik in de ochtendkranten en het betere journalistieke interview.

Het Beste uit het Oog: iedere zaterdag selecteert de redactie van Met het Oog op Morgen de mooiste gesprekken van de afgelopen week.

De Stemming van Vullings en De Rooy: elke vrijdag een nieuwe aflevering waarin de politieke week wordt doorgenomen. Gemaakt door de NOS en EenVandaag.

Jeugdjournaal-podcast: iedere week vindt het Jeugdjournaal antwoorden op vragen van kinderen bij het nieuws.

Het atoomcomplex bij Fordo is opnieuw aangevallen, melden Iraanse staatsmedia. De ondergrondse nucleaire faciliteit werd afgelopen weekend ook al door de Verenigde Staten gebombardeerd. Rond het middaguur bevestigde Israël de bombardementen vandaag te hebben uitgevoerd.

Volgens het hoofd van de VN-atoomwaakhond Rafael Grossi heeft het Amerikaanse bombardement van afgelopen weekend waarschijnlijk grote schade aangericht. "Gezien de zwaarte van de gebruikte bommen en de extreme gevoeligheid voor trillingen van de centrifuges, zal er zeer omvangrijke schade zijn ontstaan", zei hij.

Het complex in Fordo zit diep onder de grond. Amerika gebruikte bij die aanval zogeheten bunker busters; zware bommen die tot diep in de grond doordringen voordat ze ontploffen. Welke wapens er bij de aanval vandaag zijn gebruikt, is niet duidelijk.

Evin-gevangenis geraakt

Israël voerde vandaag opnieuw aanvallen uit op Teheran. Daar is de poort van de beruchte Evin-gevangenis verwoest. Op door de NOS geverifieerde beelden is te zien dat er een groot gat is geslagen in het complex, waar veel politieke gevangenen zitten.

Het Israëlische ministerie van Defensie bevestigt de aanvallen en zegt dat er ook een hoofdkwartier van de Basj doelwit was, een onderdeel van de Iraanse Revolutionaire Garde. Minister Katz spreekt van aanvallen met een "ongekende kracht".

Volgens het Iraanse persbureau ILNA en nieuwszender Al Jazeera zijn in Teheran een universiteitsgebouw en een gebouw van de staatstelevisie geraakt van waaruit live-uitzendingen worden gemaakt. Het is nog niet duidelijk hoeveel slachtoffers bij de nieuwe aanvallen zijn gevallen.

Iraanse drones en raketten

Andersom heeft Iran vanochtend ook weer Israël gebombardeerd, volgens Iraanse staatsmedia met tientallen drones. Ook zouden er raketten zijn gebruikt, die volgens Israël grotendeels door de luchtverdediging onschadelijk zijn gemaakt.

De Israëlische zusterorganisatie van het Rode Kruis zegt dat er in het noorden en midden van het land projectielen zijn neergekomen. Voor zover bekend zijn er geen slachtoffers gevallen.

Nederlandse militairen weg

De Nederlandse landmacht meldt dat 70 van de 145 Nederlandse militairen van 11 Luchtmobiele Brigade die in Irak waren gestationeerd, onderweg zijn naar Nederland. Ze zijn inmiddels aangekomen in Jordanië. Volgens demissionair minister van Defensie Brekelmans reizen ze later vandaag door naar Nederland.

De Nederlanders, die in Irak onder anderen NAVO-adviseurs vervoeren en beveiligen in en rond de hoofdstad Bagdad, hadden eigenlijk enkele dagen geleden al moeten vertrekken omdat hun missie erop zit. Ze konden niet weg, omdat het luchtruim van Irak is gesloten vanwege de oorlog tussen Israël en Iran.

Een aantal prominente PvdA'ers zegt het partijlidmaatschap op vanwege een voorstel voor een wapenembargo tegen Israël en de onrust die erover is ontstaan. Oud-Kamervoorzitter Gerdi Verbeet, oud-Kamerlid Lutz Jacobi en oud-wethouder Reshma Roopram hebben hun lidmaatschap opgezegd.

In totaal hebben 350 PvdA'ers en 140 leden van GroenLinks hun lidmaatschap opgezegd, zo maakt het partijbureau van de PvdA bekend. Tegelijkertijd hebben zich afgelopen weekend bij beide partijen elk ruim 1000 nieuwe leden gemeld. Hoeveel mensen daarvan lid zijn (geworden) van beide partijen is niet bekend; het aantal zogenoemde dubbellidmaatschappen wordt niet geteld.

De Kamerfractie van GroenLinks-PvdA stelde vorige week voor in de Kamer om een tijdelijk volledig wapenembargo in te stellen. Daarmee zou ook de levering van onderdelen voor de luchtverdediging van Israël worden gestopt, de zogenoemde Iron Dome.

Het voorstel leidde tot beroering, binnen en buiten de partij. In de Tweede Kamer haalde het voorstel geen meerderheid. Op het congres in Nieuwegein van afgelopen zaterdag schaarde een grote meerderheid zich er wel achter.

'Onfatsoenlijk'

Rond het gezamenlijke congres van PvdA en GroenLinks liepen de spanningen op rond het onderwerp. Een ruime meerderheid van de leden stemde op het congres in met het wapenembargo; een motie van een aantal PvdA'ers onder wie Verbeet om het plan te verwerpen werd weggestemd.

Verbeet is ongelukkig met hoe het eraan toe ging. Ze schrijft in haar opzeggingsbrief aan PvdA-voorzitter Esther-Mirjam Sent dat ze zich "niet meer thuis" voelt bij de partij vanwege de "onfatsoenlijke gang van zaken".

Volgens Verbeet zijn er met het embargovoorstel willens en wetens "Joodse en niet-Joodse partijgenoten" diep geraakt en bang gemaakt. Ook is er volgens haar niet ingegrepen op het congres toen er "boe" werd geroepen naar degenen die tegen een wapenembargo waren. "Ik ben diep gekwetst en verbijsterd dat niemand van u ingreep. Of was dit misschien de bedoeling?"

'Gejoeld en weggezet'

Roopram en Jacobi zegden hun lidmaatschap om vergelijkbare redenen op. "De Partij van de Arbeid is dood", schrijft Roopram, die wethouder was in Barendrecht. "Er werd gejoeld, oud-Kamervoorzitter Gerdi Verbeet werd weggezet", zei Jacobi gisteren tegen De Telegraaf. "Ik heb voor mijzelf besloten: ik wil hier écht niet meer bij horen."

De drie opstappers zijn overigens ook allemaal tegen de ophanden zijnde fusie van GroenLinks en PvdA. Andere prominenten die zich tegen de Israëlkoers keerden, zoals oud-partijleider Ad Melkert en oud-voorzitter Hans Spekman, zijn nog wel lid van de partij.

Naast het drietal is er ook een aantal minder bekende opstappers. Bij GroenLinks stopt Paola Vonk als voorzitter van de afdeling Den Bosch. Ze spreekt van een "blamage" op het congres. En de fractievoorzitter van de PvdA in de Utrechtse Staten, Hans Adriani, heeft laten weten zijn partijlidmaatschap op te zeggen.

Rob Oudkerk, voormalig PvdA-wethouder in Amsterdam, hint op de oprichting van een nieuwe partij. "Ik heb mijn lidmaatschap van GroenLinks-en-wat-er-van-de-PvdA-nog-over-is nog niet opgezegd. Dat gaat wel gebeuren. Op een door meerderen gekozen moment, met een perspectief voor de toekomst."

Het afsluiten van meerdere wandel- en fietspaden op de Veluwe heeft ertoe geleid dat enkele vogelsoorten terug zijn in het gebied. Dat blijkt uit voorlopige resultaten van Sovon, dat in opdracht van de provincie Gelderland onderzoek doet naar kwetsbare vogelsoorten in recreatiegebieden.

Rob Vogel van vogelonderzoeker Sovon kijkt naar het effect van menselijke aanwezigheid op broedvogels in Natura 2000-gebieden. "We monitoren de ontwikkeling van specifieke soorten, op plekken waar maatregelen zijn genomen én op locaties waar het gebruik nog vrij is. Door die gegevens naast elkaar te leggen, ontstaat een duidelijk beeld van wat wel en niet werkt", legt hij uit bij Omroep Gelderland.

Elke drie weken worden 's ochtends vogels geteld op dezelfde route op de Zilvensche Heide. De onderzoeker spreekt nu van "voorzichtig herstel" in het gebied, met name bij bodembroeders als de boomleeuwerik en de nachtzwaluw. "We weten dat deze vogels pas terugkeren naar hun nest als de rust is weergekeerd. In sommige gevallen proberen ze zelfs mensen bij hun broedplek weg te lokken. Door paden af te sluiten verdwijnt die verstoring en ontstaat er ruimte voor terugkeer."

Behoorlijke verandering

Boswachter Clara Wilken van Geldersch Landschap en Kastelen snapt dat de afsluitingen vervelend kunnen zijn voor bezoekers. "Voor sommige mensen is het een behoorlijke verandering. Zeker als een pad waar je al jaren wandelt ineens verboden terrein wordt. Dan voelt het alsof er een stukje van je eigen achtertuin verdwijnt."

De meeste recreanten zijn echter begripvol, zegt Wilken. "Als je mensen vertelt over de kwetsbaarheid van broedende vogels en hoe verstoring dat bedreigt, ontstaat er meestal wel draagvlak. Niet iedereen is meteen blij, maar de meeste mensen houden zich keurig aan de regels."

Het onderzoek naar de broedvogels loopt nog. De komende jaren moet duidelijk worden welke maatregelen het meest effectief zijn en voor welke soorten extra stappen nodig zijn. "Iedereen wil van de natuur genieten", zegt hij. "Maar sommige bezoekers hebben veren. En die hebben rust nodig."

Inwoners van een aantal dorpen aan de grens van Overijssel met Duitsland ervaren overlast van de toename van vrachtverkeer. De vrachtwagens vermijden de grenscontrole op de snelweg en rijden daarom door de dorpen. Dat zet de leefbaarheid onder druk, zegt burgemeester Jeroen Diepemaat van Losser.

De Duitse grenscontroles zijn in september 2024 ingevoerd, onder meer om illegale immigratie tegen te gaan. "Sinds de grenscontroles gestart zijn, merk je dat het veel verkeersdruk oplevert op de kleinere grensovergangen", zegt Diepemaat tegen RTV Oost.

"De vaste controlepost staat langs de A1, maar het verkeer zoekt een andere weg. Het verkeer gaat door Glane, door Overdinkel en door de andere overgangen bij De Lutte", zegt Diepemaat. "De wegen zijn daar minder op berekend. We hadden nou juist die A1 als mooie route om Duitsland in te gaan."

Paula Gerritsen, inwoner van Glane en lid van de dorpsraad: "Dit dorp is niet ingericht op zoveel extra verkeer", vertelt ze.

'Moeten toch wat'

De grenscontroles veroorzaken dagelijks files op de A1 en die vermijden transportbedrijven liever. "We sturen actief op het vermijden van files", zegt Jules Menheere, directeur van Vos Transport. "Als we zien dat er files staan, proberen we eromheen te rijden. Bijvoorbeeld via de N35 bij Enschede, of anders bovenlangs door Nederland en dan daar de grens over. Dus het is te doen, maar we zijn niet blij met de grenscontroles."

"We pakken meestal de alternatieve route over de N35 bij Enschede", zegt André Pluimers, directeur van Bolk Transport. "We hebben niet zoveel last van de controles, omdat we via binnendoorweggetjes bij De Lutte de grens over gaan", aldus een woordvoerder bij Mastenbroek Transport.

Burgemeester Diepemaat neemt de transportsector dat niet kwalijk. "Ze moeten toch wat", zegt hij. "De doelstelling was om de illegale immigratie tegen te gaan. Je ziet zowel in de Nederlandse als in de Duitse cijfers dat dat er eigenlijk nauwelijks uitgehaald wordt. Dus in die zin is het niet zo heel effectief."

Andere plekken

De Duitse politie noemde de grenscontroles zelf eerder wel succesvol. Zo zouden er in één maand tijd 1419 mensen tegengehouden die geen geldige papieren bij zich hadden, onder wie migranten. Diepemaat: "Maar dat gebeurt vooral aan de grens met Oostenrijk en Tsjechië, niet hier".

Het stoort Paula Gerritsen vooral dat er permanent wordt gecontroleerd op de A1, maar niet op andere plekken. Ze zou het liefst óveral grenscontroles zien, dus ook op die kleine overgangen zoals in Glane. "Dan zorg je ervoor dat mensen deze plek gaan mijden en het minder druk wordt."

Burgemeester Diepemaat: "Mijn pleidooi zou zijn: zet de capaciteit in op de grensoverschrijdende politieteams die er al zijn, zorg dat die samenwerking goed versterkt wordt en doe dat op meer plekken dan alleen op de grens bij De Lutte."

Een klok uit het Zeeuwse Goes die tijdens de Tweede Wereldoorlog op de bodem van het IJsselmeer belandde, blijkt jaren geleden te zijn gered door een inwoner van het Drentse Hijken. Hij heeft daar nu een prominente plek in de klokkenstoel gekregen.

Cees Vermeeren, voorzitter van de Stichting Klokkenstoel Hijken, deed een half jaar lang onderzoek naar de historie van de klok. Eigenlijk kon hij niet geloven dat de klok echt zo'n bijzondere geschiedenis had. "Ik dacht altijd: wat een broodjeaapverhaal. Maar nu is het voor mij honderd procent zeker", zegt de inwoner van het dorp tegen RTV Drenthe.

Vermeeren ontdekte dat de klok vanaf 1930 onderdeel uitmaakte van de 47 klokken in de gemeentelijke toren van Goes. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn die allemaal weggehaald omdat de Duitse bezetters het brons wilden omsmelten voor wapens.

Boven water

Er bestaan twee verhalen over hoe de klokken uit Goes daardoor op de bodem van het IJsselmeer eindigden, ontdekte Vermeeren. "Het ene verhaal is dat een clubje mensen van het kerkbestuur naar Friesland onderweg was met vijf klokken en dat het bootje is gezonken. Het andere verhaal is dat de complete vracht met klokken al door de Duitsers gevorderd was en dat men de boot liet zinken om te voorkomen dat ze naar Duitsland gingen."

Bij de drooglegging van de Noordoostpolder in 1942 kwamen de klokken weer tevoorschijn, zegt Vermeeren. Twintig jaar later, in 1962, werden enkele geveild. "De Gereformeerde Kerk van Hijken heeft de klok toen gekocht."

Sindsdien luidde de Zeeuwse klok tijdens begrafenissen en de kerkgang in het Drentse dorp. Toen de kerk in 2014 sloot, is nog gekeken of de klok in de klokkenstoel kon komen te hangen. "De klok van Goes was te klein, die paste niet en is toen uit beeld verdwenen. We hebben een grotere klok aangeschaft en die hangt sinds 2016 in de stoel."

Bewaard

Een dorpsgenoot nam de klok mee toen die bij de oud-ijzerboer belandde. Toen de man vorig jaar overleed, is de klok geërfd door een andere familie in het dorp. Vanwege de 80-jarige bevrijding van het dorp besloot Vermeeren op zoek te gaan naar de klok en de bijbehorende geschiedenis.

Hij wilde heel graag dat de klok zou terugkomen in de gemeenschap. De eigenaren hebben de klok nu in bruikleen gegeven aan de stichting. Omdat de klok zo'n unieke reis heeft afgelegd, heeft hij nu alsnog een plek in de klokkenstoel van het dorp gekregen.

De klok uit Goes hangt nu in Drenthe:

Tijdens het dorpsfeest afgelopen weekend is de klok feestelijk onthuld. De klepel is vastgezet, dus luiden doet hij niet meer. "De klok werd nog wel eens als kwajongensstreek op zaterdagnacht geluid in het dorp. We willen voorkomen dat omwonenden er last van krijgen."

Vermeeren vindt niet dat de klok eigenlijk terug zou moeten naar Goes. "Wij hebben hem ooit gekocht, hij hoort hier."

Beveiligers in en rond Den Haag hebben tot nu toe al tientallen drones in beslag genomen vanwege een verbod rond de NAVO-top daar. Tot en met woensdag mag geen enkele drone de lucht in, maar niet iedereen houdt zich daaraan.

In een straal van ruim 16 kilometer rond Den Haag geldt sinds afgelopen woensdag een compleet verbod op vliegen met drones. In een kleiner deel geldt het verbod tot en met vrijdag. Hoewel je normaal ook niet zo maar overal met een drone mag vliegen, wordt er nu veel strenger gehandhaafd.

Ook professionele drones, bijvoorbeeld die waarmee luchtvaartmaatschappijen hun vliegtuigen inspecteren, moeten aan de grond blijven. Alleen drones van de politie of van Defensie mogen met expliciete toestemming de lucht in.

"Het is allemaal voor de zekerheid", zegt Katja van Bijsterveldt, luchtvaartofficier bij het Openbaar Ministerie. "Aan de buitenkant kunnen wij niet zien wat de intentie van een drone is."

'Uit de lucht schieten'

Om de apparaten op te sporen werken politie en Defensie met allerlei detectieapparatuur, zoals radars. De opsporingsdiensten weten welke drones wél toestemming hebben en kunnen dus zien welke niet in de lucht thuishoren.

Als ze er zo een vinden, wordt die weggehaald. "Natuurlijk kan dat door de dronevlieger op de schouder te tikken", legt Van Bijsterveldt uit. "Maar we kunnen ook het signaal jammen, zoals dat heet."

In dat geval wordt de frequentie tussen de drone en de controller geblokkeerd, waardoor de drone gedwongen landt. Op die manier kan ook de besturing van de drone overgenomen worden. "En in het ergste geval mogen we een drone met een vuurwapen uit de lucht schieten."

Boetes en inbeslagnames

In de meeste gevallen wordt de drone in beslag genomen, zoals nu al tientallen keren is gebeurd. De vlieger kan een boete krijgen, de drone definitief kwijtraken, en afhankelijk van de overtreding kan er ook een dagvaarding volgen.

"Op de weg is het allemaal heel duidelijk wat de beperkingen zijn," zegt Van Bijsterveldt, "maar in de lucht zijn die er ook. Het kan allemaal ontzettend onschuldig zijn, maar ook hobbyvliegers moeten hun drone gewoon even laten staan."

Bij Russische aanvallen op Oekraïne zijn negen doden gevallen en meerdere mensen gewond geraakt. De meeste slachtoffers vielen in de hoofdstad Kyiv, daar waren zes doden.

Volgens persbureau AP werden er woonwijken en ziekenhuizen geraakt door drones en raketten. Het hardst geraakt werd een appartementencomplex van vijf verdiepingen in Kyiv, dat instortte.

Zes bewoners kwamen om het leven. Uit een naastgelegen gebouw dat werd geraakt kon een zwangere vrouw gered worden.

In Tsjernihiv, ten noorden van Kyiv, werden twee mensen gedood. In Bila Tserkva, ten zuidwesten van de hoofdstad kwam nog iemand om het leven.

Zelensky: druk op Rusland opvoeren

Volgens de Oekraïense luchtmacht gebruikte Rusland 352 drones en 16 raketten afgelopen nacht. Burgemeester Klytsjko zegt te hopen dat het dodental niet verder oploopt. Reddingswerkers zijn nog aan het zoeken naar mensen onder het puin.

President Zelensky zegt dat een deel van de drones afkomstig is uit Iran en dat er ook ballistische raketten uit Noord-Korea zijn gebruikt. Hij is vandaag in Londen voor overleg met westerse 'partners'. "We zullen onderhandelen over nieuwe en krachtige stappen om de druk op Rusland op te voeren om te stoppen met deze aanvallen."

Zelensky zal daarna doorvliegen naar Nederland. Hoewel Oekraïne geen lid is van de NAVO, is hij door NAVO-baas Rutte uitgenodigd voor de top in Den Haag die morgen begint.

Tweede grote aanval

Afgelopen dinsdag werd Kyiv ook al zwaar geraakt door Russische drones en raketten. Daarbij vielen toen 28 doden, de dodelijkste aanval van het jaar op de Oekraïense hoofdstad.

Zelensky sprak toen van "puur terrorisme". In Kyiv werd een dag van nationale rouw afgekondigd.

Vluchtelingen moeten buiten de grenzen van Europa asiel aanvragen. Daarvoor pleit D66-leider Jetten in een interview met het AD. "Het huidige migratiesysteem is stuk", zegt Jetten. "Van migratie die ons overkomt, zullen we naar migratie moeten die we zelf in de hand hebben."

D66 verandert hiermee de koers over migratie. De partij wil naar een 'Canadees migratiemodel', waarbij asielaanvragen buiten de EU worden afgehandeld. Asielzoekers die zichzelf hier melden zouden dan dus niet moeten worden toegelaten.

Wel zou de mogelijkheid moeten blijven bestaan om asielzoekers uit te nodigen hierheen te komen. Dat laatste gebeurt nu al op kleine schaal via VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR.

'Gevaarlijke tochtjes'

Jetten stelt dat er in Nederland al te lang tevergeefs wordt gesproken over ander migratiebeleid. "Dat is slecht nieuws voor Nederlanders die overlast ervaren van mensen die hier eigenlijk niks te zoeken hebben. Maar het is ook slecht nieuws voor vluchtelingen die vastzitten in ellenlange procedures of gevaarlijke tochtjes met bootjes over de Middellandse Zee moeten maken."

Volgens de D66-leider moeten middenpartijen als de zijne de migratiediscussie "niet overlaten aan de flanken". Hij benadrukt verder dat mensen binnen zijn partij de koerswijziging "spannend" vinden, maar tegelijk "noodzakelijk". "Want doorgaan op de huidige weg kan ook niet."

Het idee van D66 om asielaanvragen niet in de EU te behandelen is niet nieuw. In het EU-migratiepact, dat over een jaar in werking moet treden, staat ook dat asielzoekers aan de buitengrenzen gescreend moeten worden.

'Eindeloze overlast'

In 2015 kwam de VVD met een plan om asielzoekers alleen nog op te vangen in de eigen regio. Op dat idee kwam destijds kritiek, omdat het in strijd is met internationale verdragen. Het Vluchtelingenverdrag bijvoorbeeld schrijft voor dat iedereen die zich in Nederland meldt als vluchteling, een asielaanvraag moet kunnen indienen.

Volgens Jetten moet er dan ook worden gekeken naar het aanpassen van verdragen. Volgens hem is er in steeds meer landen discussie dat dit soort verdragen "rijp zijn voor modernisering".

De D66-leider erkent dat het aanpassen van verdragen veel tijd kost en pleit ervoor om in de tussentijd strenger op te treden tegen asielzoekers die overlast geven. "Aso's die eindeloze overlast veroorzaken en hier niks te zoeken hebben, moeten naar een gesloten opvang", zegt Jetten tegen AD. "Je komt wel naar een land met liberale waarden. Als je die niet respecteert, dan mag je ook rechten verliezen."

De belangrijkste vergadering tijdens de NAVO-top in Den Haag staat gepland op woensdagochtend. Dan komen alle regeringsleiders van de NAVO samen en wordt er tweeënhalf uur achter gesloten deuren gesproken.

In de marge daarvan is op dinsdag een belangrijke top binnen de NAVO-top. Dan komen de defensieministers van de NAVO-landen samen met experts en het bedrijfsleven in het zogeheten Defense Industry Forum. Belangrijkste hoofdpunt: hoe kan de NAVO beter samenwerken met de industrie.

Minister Brekelmans van Defensie is de gastheer van de top, samen met werkgeversorganisatie VNO-NCW. Er zijn meer dan 400 mensen uitgenodigd.

Grote jongens

Het defensieforum is pas sinds vorig jaar een officieel onderdeel op de NAVO-top. Heel veel aandacht kreeg de bijeenkomst toen niet. Er werd onder meer veel gesproken over steun aan Oekraïne. Ook werd er door toenmalig NAVO-baas Jens Stoltenberg een deal gesloten om meer raketten aan te schaffen.

Wat er dit keer precies op de top besproken zal worden en wie er - naast de bewindslieden - allemaal aanwezig zullen is niet bekendgemaakt. Wel wordt er aangenomen dat grote spelers uit de industrie zoals de Nederlandse scheepsbouwer Damen Shipyards en defensiebedrijf Thales aanwezig zullen zijn. Ook jongere bedrijven zoals Avy en Fiber Optics, die actief zijn in de drone-industrie, zullen een uitnodiging hebben gekregen.

Deals zullen er niet gesloten gaan worden, maar voor de defensie-industrie is het van belang om te weten waar de NAVO heen wil en waarin geïnvesteerd in moet worden. Aan de andere kant is het voor de NAVO goed om te weten wat er al op de markt is. Volgens experts is de top vooral bedoeld om banden op te bouwen, te netwerken en te kijken hoe er samengewerkt kan worden.

Meer geld naar defensie

Voor het eerst in jaren worden de defensiebudgetten flink verhoogd. Naar verwachting zullen de regeringsleiders aanstaande woensdag instemmen met het verhogen van de NAVO-norm naar vijf procent van het bruto binnenlands product. Er komt dus meer geld beschikbaar voor de defensie-industrie, wat de top interessant maakt.

"Eigenlijk zijn er een aantal dingen belangrijk", legt defensie-expert Tim Sweijs van The Hague Centre for Strategic Studies uit. "De defensieproductie moet gestimuleerd worden om gaten op te vullen. Daarbij is het van belang dat de financiering geregeld wordt."

In Nederland krijgen nog lang niet alle bedrijven die in de defensie-industrie werken gemakkelijk een lening van de bank. "Niet alleen kleine bedrijven hebben daar last van, ook grote." Banken zijn terughoudend als het gaat om defensie en wapens. Ook zijn ze bang dat het de investering niet waard is omdat de kans aanwezig is dat er op korte termijn weer vrede is en dat de defensie-industrie dan niet meer zo hard nodig is.

Sweijs legt uit dat de NAVO-lidstaten gezamenlijk militair materieel willen aankopen. Op papier een slim plan, maar het kan ook voor frictie zorgen. "Een land als Frankrijk wil natuurlijk dan zijn eigen industrie behartigen, maar dat geldt ook voor het Verenigd Koninkrijk of Duitsland. Er is dus echt een politiek spel en moed voor nodig om tot een akkoord te komen."

Een ander belangrijk punt op de top is hoe de NAVO-landen op defensiegebied hun innovatie gaan versnellen. "In Europa, maar ook de VS gaat dat heel traag", zegt Sweijs. "Iets kan zo 15 jaar duren. Terwijl we bij de oorlog in Oekraïne zien dat het maken van een zeer snelle aanpassing van groot belang is. De NAVO moet durven nieuwe systemen te ontwikkelen in plaats van alleen te vertrouwen op de systemen waar je in de twintigste eeuw ooit mee begon."

Goedemorgen! NAVO-baas Rutte blikt vooruit op de top morgen in Den Haag en oud-Jumbo-topman Frits van Eerd staat terecht voor witwassen.

Eerst het weer: de dag begint met een paar buien en vrij veel bewolking. In de middag trekken de buien weg en krijgt de zon steeds meer ruimte. Bij een matige westenwind wordt het 19 tot maximaal 23 graden.

Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van wegwerkzaamheden en hier lees je over de situatie op het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

Israël en Iran hebben elkaar vannacht opnieuw bestookt met raketaanvallen. Israël heeft onder meer de militaire basis Parchin ten zuidoosten van Teheran onder vuur genomen, melden Israëlische media. Vanuit Iran komt weinig informatie naar buiten. Persbureaus melden dat er explosies zijn geweest, maar de precieze locaties en informatie over schade zijn niet bekend.

Gisteravond laat is de VN-Veiligheidsraad bijeen geweest. Daar zijn vooral grote verwijten en dreigementen geuit tussen de ambassadeurs van Iran en de VS. Verder heeft president Trump het op sociale media gehad over de mogelijkheid van een 'regime change' in Iran. Lees meer over de ontwikkelingen in het liveblog.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Medewerkers van het Jumbo-distributiecentrum in Veghel hebben in het weekend een levende gekko aangetroffen tussen een lading fruit. De medewerkers hebben de gekko opgevangen in een leeg fruitbakje, volgens Omroep Brabant "zodat het dier niet verder op avontuur zou gaan".

Fijne dag!

De ochtendspits verloopt vandaag rustig, ondanks dat er vanwege de NAVO-top meerdere wegen afgesloten zijn. Op het drukste moment stond er ruim 200 kilometer file.

Rijkswaterstaat had een zware ochtendspits verwacht, omdat meer verkeer op de omleidingsroutes tot meer pech en ongevallen zou leiden. Bij een zware spits kan er volgens Rijkswaterstaat tot 500 kilometer file op de rijkswegen staan. Dat is dus bij lange na niet gebeurd.

Vandaag was het de vraag of de informatiecampagnes en waarschuwingen voor ernstige verkeershinder alle weggebruikers hebben bereikt. De top in Den Haag begint morgen, maar al sinds gisteravond zijn de A44 en N44 richting Den Haag afgesloten. De snelweg A5 bij Schiphol is in beide richtingen dicht.

Op de A4 van Amsterdam naar Den Haag zijn meerdere rijstroken afgesloten om regeringsleiders en hun delegaties ruim baan te geven. Gisteravond leidden de afsluitingen voor zover bekend niet tot problemen.

Advies: werk thuis

Rijkswaterstaat heeft wekenlang uitvoerig gewaarschuwd voor de verkeersoverlast door de NAVO-top. De wegbeheerder hoopt dat mensen zich houden aan het advies om zo veel mogelijk thuis te werken. Wie toch op pad moet, wordt gevraagd wegen in de Randstad te mijden en zo veel mogelijk het openbaar vervoer te gebruiken.

Woensdag, op de tweede en laatste dag van de NAVO-top, volgen meer wegafsluitingen. Dan gaat de A44 in beide richtingen dicht en wordt ook de N434 aan de zuidkant van Leiden afgesloten. Vrijdag om 05.00 uur zijn alle wegen weer open.

De beveiliging van de NAVO-top is een enorme operatie voor politie en defensie. In deze video zie je meer over de grootste veiligheidsoperatie in Nederland ooit:

In de Amerikaanse staat Michigan hebben beveiligers bij een kerk een schietende man gedood. Daarmee hebben ze volgens de politie mogelijk een bloedbad onder kerkgangers voorkomen.

De schutter was een man van 31. Hij verscheen zondagochtend bij de kerk in Wayne, ten westen van Detroit, met een kogelwerend vest en in iedere hand een vuurwapen. In de kerk zaten toen zo'n 150 mensen klaar voor de dienst.

Buiten de kerk opende de man het vuur. Een beveiliger van de kerk werd geraakt in zijn been. Een kerkganger die net arriveerde en zag wat er gebeurde, besloot met zijn pick-uptruck op de schutter in te rijden. Toen die op de grond lag, schoten beveiligers hem dood.

'Heroïsche daad'

De gewapende man had voor zover bekend geen banden met de kerk. Volgens de politie lijkt het erop dat hij psychische problemen had.

De beveiliger die gewond raakte maakt het naar omstandigheden goed. Hij is buiten levensgevaar.

Een politiecommissaris noemde het ingrijpen door de bestuurder en de beveiligers een heroïsche daad. "Die heeft ongetwijfeld veel levens gered en een grootschalige schietpartij voorkomen."

Medewerkers van het Jumbo-distributiecentrum in Veghel hebben in het weekend een levende gekko aangetroffen tussen een lading fruit. De medewerkers hebben de gekko opgevangen in een leeg fruitbakje, volgens Omroep Brabant "zodat het dier niet verder op avontuur zou gaan".

Een gekko is een reptiel dat behoort tot de hagedissen. Er zijn veel soorten van, maar geen van die soorten komt voor in Nederland. Gekko's leven alleen in warme gebieden.

Hoe het diertje tussen de vruchten terecht is gekomen, is niet duidelijk. Evenmin is bekend waar de lading fruit vandaan kwam.

De gekko is overgedragen aan de dierenambulance en later naar dierenpark De Oliemeulen in Tilburg gebracht. Daar wordt hij opgevangen.

Het Griekse eiland Chios wordt getroffen door natuurbranden. Zeventien dorpen en een opvangcentrum voor migranten op het eiland zijn volgens de omroep ERT geëvacueerd. Meer dorpen moeten zich daarop voorbereiden.

Er zijn drie brandhaarden. Die ontstonden binnen anderhalf uur van elkaar. De autoriteiten laten onderzoeken hoe dat kon gebeuren en of er sprake is van brandstichting. Een lokale politicus zegt tegen ERT dat hij uit gaat van dat laatste, omdat de branden zo vlak na elkaar uitbraken.

Inwoners proberen zoveel mogelijk hun bezittingen te beschermen:

Bijna tweehonderd brandweerlieden proberen de branden in te dammen. Daarbij wordt gebruikgemaakt van blushelikopters en -vliegtuigen. Brandweerkorpsen uit de hoofdstad Athene en Thessaloniki komen ook naar Chios om te helpen. Het blussen gaat moeilijk, omdat er een sterke wind staat die de vlammen verder aanwakkert.

Inwoners van Chios maken zich niet alleen zorgen om hun huizen, maar ook om de mastiekplanten. Die bijzondere planten groeien op het eiland en lijken op de pistache.

De mastiekhars die wordt gewonnen, wordt gebruikt in kauwgom, snoep, cosmetica en geneesmiddelen. In 2010 werd bijna de helft van de mastiekboomgaarden op Chios verwoest door branden.

Chios is een van de grotere eilanden van Griekenland. Het ligt voor de kust van Turkije. Inwoners van dorpen die zijn geëvacueerd worden opgevangen in de hoofdplaats Chios, aan de oostkant van het eiland.

Griekenland kampt ieder jaar met grote natuurbranden. De kans op zulke branden neemt toe door klimaatverandering.

In Arnhem is gisteravond iemand op straat overleden na een incident. De politie kan niet zeggen wat er is gebeurd. Berichten over een schietpartij zijn niet bevestigd.

Hulpdiensten werden rond 20.40 uur gealarmeerd en waren snel ter plaatse. Het incident was in de wijk De Laar in Arnhem-Zuid.

Op foto's is te zien dat een lichaam afgedekt op straat ligt. Na de vondst van het lichaam was veel politie op de been. Enkele agenten droegen kogelwerende vesten.

De politie heeft onderzoek gedaan in een woning rond de plaats delict en op het dak van die woning. Naar verwachting wordt later vandaag meer duidelijk over wat er in Arnhem is gebeurd.

Ze zijn géén lid van de NAVO, toch zijn vier landen uit de Indo-Pacific voor het vierde jaar op rij aanwezig bij de militaire onderhandelingen in Den Haag komende week. Naast de NAVO-landen zitten ook delegaties uit Japan, Zuid-Korea, Australië en Nieuw-Zeeland aan tafel; de zogeheten 'Indo-Pacific Four'.

De Indo-Pacific krijgt een steeds belangrijkere rol op het wereldtoneel. De groeiende militaire assertiviteit van China, vooral rond Taiwan en de Zuid-Chinese Zee, leidt tot onrust in landen in deze regio, maar ook bij NAVO-leden zoals de Verenigde Staten.

Daarnaast zijn er zorgen over de band tussen China en Rusland, die hechter is dan ooit. Bij zowel de Indo-Pacific Four als het NAVO-bondgenootschap heerst het besef dat ze elkaar mogelijk hard nodig hebben in de toekomst.

Japan

Voor Japan is het de vierde keer op rij dat een Japanse premier, ditmaal Shigeru Ishiba, erbij is, een teken van de groeiende strategische samenwerking met het westerse bondgenootschap. Aanleiding is de toenemende druk in de eigen regio, waar kernmachten China, Rusland en Noord-Korea steeds assertiever optreden. De oorlog in Oekraïne heeft dat veiligheidsgevoel verder aangescherpt, mede door de steun van China aan Rusland en de inzet van Noord-Koreaanse troepen aan het front.

Japan sloot in 2023 daarom een officieel partnerschap met de NAVO en werkt sindsdien samen op het gebied van cyber-, ruimte- en maritieme veiligheid. Het land heeft toegezegd om tegen 2027 zijn defensiebudget te verdubbelen, waarmee het een sterkere militaire partner wil worden voor Europa en de Verenigde Staten. Toch vindt de VS dat niet genoeg: Washington wil dat Japan en Zuid-Korea hun uitgaven opvoeren tot 5 procent van het bruto binnenlands product, zoals NAVO-landen inmiddels nastreven.

Australië en Nieuw-Zeeland

Ook Australië en Nieuw-Zeeland hebben beloofd om de defensie-uitgaven op te schroeven, maar komen bij lange na niet in de buurt van de 5 procent. Australië werkt toe naar zo'n 2,4 procent in 2033. Nieuw-Zeeland heeft onlangs een plan gepresenteerd om de defensiemacht te moderniseren en te versterken. Het land beoogt de uitgaven de komende acht jaar te verhogen tot iets meer dan 2 procent van het bbp.

Hoewel ze geen lid zijn van de alliantie die vlak na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht, is zowel Australië als Nieuw-Zeeland al lang betrokken bij het militair bondgenootschap. Australië was in 1953 het eerste land dat als niet-lid meedeed aan NAVO-oefeningen. De Australische defensiemacht heeft de afgelopen jaren meegedaan aan NAVO-missies in onder meer Afghanistan en Irak. Sinds 2005 is er een formeel partnerschap tussen Australië en het NAVO-bondgenootschap.

Nieuw-Zeeland heeft sinds 2012 een formele band met de NAVO en deed mee aan NAVO-missies in onder meer Afghanistan. Premier Christopher Luxon is aanwezig bij de onderhandelingen in Den Haag. "Welvaart is alleen mogelijk als er ook veiligheid is", zei Luxon voor aanvang van zijn bezoek. Hij reist naar Den Haag na een bezoek aan China, waar hij de Chinese president Xi Jinping ontmoette. Wat de twee precies hebben besproken, wordt angstvallig geheim gehouden.

Luxon werd na zijn bezoek aan Peking gevraagd naar de toenemend vijandige houding van de NAVO ten opzichte van China. Mark Rutte, de secretaris-generaal van de NAVO, waarschuwde onlangs dat China samenwerkt met Noord-Korea, Iran en Rusland. Luxon merkte de "Nederlandse directheid" op van Rutte, en zei dat er "verschillende meningen" bestaan. "We hebben geen bewijs gezien dat die vier landen actief samenwerken tegen het westen", aldus de Nieuw-Zeelandse premier.

De Australische premier Anthony Albanese is niet bij de militaire onderhandelingen, maar stuurt defensieminister en vicepremier Richard Marles. Albanese had gehoopt op een een-op-een-gesprek met president Trump, maar aangezien de kans daarop klein is, heeft hij besloten niet te komen.

Zuid-Korea

Zuid-Korea tekende in 2023 een partnerschap met de NAVO Het land besteedt momenteel 2,8 procent van zijn bbp aan defensie en heeft plannen om dat verder te verhogen. Voor Europese landen heeft deze versterkte band met Japan en Zuid-Korea duidelijke voordelen. Japan bezit momenteel het achtste grootste leger ter wereld en beschikt over geavanceerde militaire technologie.

Omdat Japan militair minder afhankelijk wil worden van Amerikaanse defensie-industrie, zoekt het nu ook samenwerking met Europese landen, bijvoorbeeld bij het ontwikkelen van een nieuwe generatie straaljagers met Italië en het Verenigd Koninkrijk.

Zuid-Korea heeft het vijfde grootste leger ter wereld, en is in opkomst als belangrijke wapenleverancier voor Europa. De defensie-export steeg van 3 naar 14 miljard dollar (circa 12,9 miljard euro) in drie jaar tijd. Er zijn plannen voor samenwerking met de EU en NAVO bij toeleveringsketens. In Polen loopt een miljardencontract voor 180 tanks, deels lokaal geproduceerd. Ook worden houwitsers en raketsystemen geëxporteerd en deels in Europa gebouwd.

Nasiru Salisu Zongo kan de tel nauwelijks bijhouden. "Dit is nog maar een fractie van alle verzoeken die wij hier binnenkrijgen", zegt de directeur van Freedom Radio, een commercieel radiostation in de Nigeriaanse stad Kano. Hij gebaart naar de hoge stapels papieren op zijn overvolle bureau: openstaande ziekenhuisrekeningen, schoolkosten, huurachterstanden.

Het zijn wanhoopskreten van Nigerianen die hun rekeningen niet meer kunnen betalen. En dat zijn er veel: sinds twee jaar verkeert het land in de zwaarste economische crisis in decennia tijd. De lokale munt is in een vrije val geraakt, voedselprijzen zijn de lucht in geschoten. Het afschaffen van subsidie op brandstof, bedoeld om de schuldenlast te verlichten, kwam daar nog eens bovenop.

Openstaande rekeningen

De inflatiepercentages bereikten in 2024 recordhoogtes, met cijfers ruim boven de 30 procent. Het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties waarschuwt dat eind dit jaar meer dan 33 miljoen Nigerianen te maken hebben met acute voedselonzekerheid, vooral in het noordoosten van het land, waar de economie de laatste jaren ook zwaar heeft geleden onder terreur en natuurrampen.

"We staan er met z'n allen beroerd voor", verzucht Zongo. Maandelijks melden honderden Nigerianen zich bij de poort van het radiostation. Zongo, die behalve directeur ook presentator is, leest in zijn praatprogramma elke dag drie hulpverzoeken voor. Luisteraars die het wat breder hebben kunnen daarop reageren door openstaande rekeningen voor hen te betalen.

Maar donateurs zijn er weinig, en het worden er steeds minder. "Mensen die eerst anderen te hulp schoten, vragen nu zelf om hulp", zegt Zongo. Hij pakt een willekeurig blaadje van de stapel. "Kijk, deze persoon heeft medicatie nodig voor 3500 naira, dat is omgerekend 2 euro. Zelfs dát kunnen mensen niet meer betalen. Mensenlevens zijn in gevaar vanwege enkele euro's."

Melk nu een luxeproduct

Hij onderbreekt zijn verhaal wanneer een jonge vrouw aan het raam van zijn kantoor verschijnt. Uit een plastic tasje vist Aisha Abubakar Usman (21) een formulier van haar hogeschool tevoorschijn, waar ze een lerarenopleiding volgt. "Mijn vader kan het schoolgeld niet meer betalen," zegt ze. "Het radiostation is mijn laatste hoop."

Kano is al eeuwenlang een belangrijke handelsstad, een knooppunt dat de Saharawoestijn verbindt met de kust in het zuiden van het land. Nog altijd trekken handelaren van ver naar de stad, die bekendstaat om zijn gigantische markten. Bij Singer Market staan de zakken rijst, meel en suiker metershoog opgestapeld.

"Dat moeten we nu voor veel hogere prijzen verkopen," zegt Junaidu Zakari Mohammed, een koopman die ook voorzitter is van marktcommissie. Sommige alledaagse producten worden nauwelijks meer verkocht. "Suiker en pasta zijn in de afgelopen jaren drie keer zo duur geworden," vertelt hij. Het zijn luxeproducten geworden, net als melk. "Melk maakt geen deel meer uit van onze maatschappij."

Waar de Nigeriaanse staat in tekortschiet, proberen de rijkere inwoners van Kano hun medebewoners waar het kan bij te staan. Freedom Radio is daar een voorbeeld van, maar ook in villawijken hebben bewoners een deel van hun compound ingericht als gaarkeuken. Daar verzamelen zich elke ochtend honderden vrouwen en kinderen, ieder een kom of thermosfles in de hand.

Ze hebben lang moeten lopen voor een kleine portie pap. Terwijl een van haar zoontjes zijn bakje leeg slurpt, lopen bij Hadiza Usman de tranen over haar wangen. Sinds enkele jaren zit ze financieel volledig aan de grond. "Onze kinderen hadden op school moeten zitten," zegt ze. "Nu groeien ze op als analfabeten. We zijn allemaal bedelaars geworden."

In de Syrische hoofdstad Damascus is een aanslag geweest op een kerk. Een zelfmoordterrorist opende in het gebedshuis het vuur en bracht zichzelf tot ontploffing op het moment dat mensen hem uit het gebouw wilden werken. De autoriteiten melden zeker 22 doden en meer dan 50 gewonden.

Het zou zijn gebeurd toen mensen aan het bidden waren in Sint-Eliaskerk in de wijk Dweila in Damascus. Het gaat om een Grieks-orthodoxe kerk.

Kijk hier naar beelden van de nasleep van de aanslag:

Het is nog niet duidelijk of de persoon die zich opblies alleen handelde. Een anonieme veiligheidsbron zegt tegen persbureau Reuters dat er twee mannen betrokken waren bij de aanslag.

In een livestream vanaf de locatie door de Syrische hulporganisatie Witte Helmen, waren beelden te zien van onder meer plassen bloed en verbrijzeld hout op de grond.

Het Syrische ministerie van Binnenlandse Zaken zegt dat de zelfmoordterrorist lid was van Islamitische Staat, bevestiging daarvan is er niet.

In december vorig jaar werd president Assad verdreven door de islamitische HTS-beweging (Hayat Tahrir al-Sham). De huidige regering komt voort uit de HTS-beweging. Die spreekt van "een laffe terreurdaad gericht tegen de civiele waarden die ons samenbrengen".

Ook internationaal wordt de aanslag scherp veroordeeld. Turkije zegt ervan overtuigd te zijn dat de regering "zijn eenheid en solidariteit" bewaart en "vastbesloten de strijd blijft voeren tegen terreurorganisaties die het land in chaos willen storten".

Minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken sprak op X van verontrustende berichten. Hij wil morgen in Brussel aandacht vragen voor de bescherming van christenen "en alle andere gemeenschappen in Syrië".

Met 33 graden in Limburg was vandaag nog een tropische dag. De broeierige zondag eindigde koeler, met hier en daar wat regen. En in de komende dagen blijft de warmte niet ver weg, al zien we wel verschillen in de temperatuur en is er kans op onweer.

Als je morgenochtend naar buiten stapt zal het even wennen zijn. Het weer is dan heel anders in vergelijking met het tropisch warme weekend. Zeker in de ochtend is er vrij veel bewolking en regent het een tijd. De wind is ook ineens een stuk duidelijker voelbaar.

In de loop van de middag trekken de buien weg en gaat de zon schijnen. Tropische temperaturen halen we dan niet meer. Het wordt 18 tot 23 graden.

Halverwege de week tijdelijk warmer

De warme lucht is niet ver bij Nederland vandaan en woensdag schiet de temperatuur omhoog als de wind uit het zuiden gaat waaien.

Het wordt 25 graden en in het zuiden kan het mogelijk net 30 graden worden. Later op de dag is er kans op onweer.

Donderdag valt ook nog geregeld een bui en zakt de temperatuur als een jojo een paar graden omlaag. Vrijdag en tijdens het weekend wordt het weer een beetje warmer en blijft het een groot deel van de dag droog.

Na een wisselende week sluiten we af met een paar mooie zomerdagen.