NOS Nieuws - Algemeen

"Niemand zal ons stoppen: niet Den Haag, niet de as van het kwaad, niemand." De Israëlische premier Netanyahu sloeg afgelopen week duidelijk taal uit op nationale televisie en lijkt zo volop door te gaan met de strijd in Gaza tegen Hamas. Toch zijn er steeds meer signalen dat het Israëlische leger verder gaat afschalen in de Gazastrook.

Vandaag kondigde de Israëlische minister van Defensie Gallant aan dat de hevige gevechten rond het zuidelijke Khan Younis snel over zullen zijn. Eerder maakte het Israëlische leger bekend dat er een einde is gekomen aan de "intensieve fase" van het grondoffensief in het noorden van Gaza.

"Eigenlijk spelen er twee zaken", legt oud-Commandant Landstrijdkrachten Mart de Kruif uit. "Het Israëlische leger is een reservistenleger. Als je die lang inzet heeft dat consequenties voor de maatschappij en de economie. Die gaan eronder lijden. Er is dus een grens aan hoelang je die kunt en wilt inzetten."

Volgens Israëlische media zijn er sinds het begin van de grondoorlog in Gaza bijna 200 Israëlische soldaten om het leven gekomen en nog eens 2000 gewond geraakt. "Die impact is groot in een relatief klein land. Iedereen heeft wel bekenden daar. De druk vanuit de maatschappij neemt ook toe. Wat wil je met deze oorlog?", zegt De Kruif.

Militaire doelen

Als tweede punt wijst De Kruif naar de militaire doelen van Israël om de infrastructuur van Hamas te vernietigen. "Die lijkt het Israëlische leger te bereiken. Dan kun je gaan afschalen. Daar zit ook een stukje politieke druk bij. Maar door dit te zeggen krijg je ook goede publiciteit."

Hamas helemaal uitschakelen, zoals Netanyahu zegt te willen, is volgens De Kruif onmogelijk. "Je kan het materieel en militair vermogen aantasten, maar je kan niet de geest uit Hamas bombarderen. Dat is nog nooit gelukt en dat is dus het lastige waar een opperbevelhebber mee worstelt. Hoe haalbaar is het om compleet te vernietigen?"

Wereldwijd is de roep om een staakt-het-vuren groot. Volgens het door Hamas geleide ministerie heeft de strijd aan bijna 25.000 Gazanen het leven gekost. Israël zei eerder dat zo'n 9000 militanten van Hamas en andere militante organisaties zijn gedood.

Ondertussen wordt de situatie op de bezette Westelijke Jordaanoever steeds zorgelijker. Sinds het begin van de oorlog, op 7 oktober, heeft Israël het aantal invallen flink opgevoerd, waarbij geregeld doden vallen. Ook zouden er inmiddels duizenden Palestijnen zijn opgepakt.

Enkele weken geleden sloegen de Verenigde Naties alarm over de mensenrechtensituatie op de Westoever. Ook economisch gaat het er steeds slechter omdat veel Palestijnen werkten in Israël, maar nu het land niet meer in mogen.

Uit vrees voor escalatie in het gebied achtte het Israëlische leger het noodzakelijk om dit weekend een elite-eenheid uit de Gazastrook te verplaatsen naar de Westelijke Jordaanoever. De eenheid wordt gezien als een van de belangrijkste die in Gaza actief zijn en heeft vooral geopereerd in Khan Younis.

'Rand van implosie'

Volgens de Israëlische krant Haaretz maken meerdere legerfunctionarissen zich zorgen over de situatie op de Westoever. Ze omschreven de situatie in de krant als "op de rand van een implosie", en men ziet een reële kans dat er een geweldsuitbarsting volgt.

De afgelopen tijd intensiveerden de incidenten op de Westoever waarbij Israëliërs doelwit waren. Volgens Gallant probeert "Gaza te verbinden met de Westelijke Jordaanoever en het gebied in vuur en vlam te zetten". Hij zegt dat dit op alle mogelijke manieren moet worden voorkomen.

De komende periode zullen de Verenigde Staten samen met andere landen de aanvallen van de Jemenitische Houthi-rebellen willen beperken, zo denkt generaal buiten dienst De Kruif. "En Israël zal daadwerkelijk gaan afschalen en plannen maken over een nieuw bestuur in Gaza."

"Ik verwacht dat het geweld op de Westelijke Jordaanoever en van Hezbollah zal doorgaan, maar niet intensiever zal worden dan we nu hebben gezien. De enige onzeker factor is de gijzelaars", vertelt De Kruif. "Daar maak ik me grote zorgen over. Maar die blijven een cruciale rol spelen in de oorlog."

De politie heeft vijf verdachten uit Midwolda aangehouden vanwege de zware explosies in het Groningse dorp tijdens de nieuwjaarsnacht. De ontploffingen, die waarschijnlijk zijn ontstaan door zwaar illegaal vuurwerk, richtten een ravage aan in de omgeving.

De explosies vonden iets na 01.00 uur 's nachts plaats in de Anna Maria Horalaan. Ze werden vermoedelijk veroorzaakt door een lanceerapparaat voor illegaal vuurwerk, een soort katapult. Zeven huizen en meerdere auto's raakten beschadigd. De ruiten van zeker vijf woningen sneuvelden en meerdere mensen raakten lichtgewond door rondvliegend glas. Ook ontstonden er kleine brandjes.

De explosies werden vastgelegd op bewakingsbeeld:

Na de explosies ontdekten agenten dat niet al het vuurwerk bij het lanceerapparaat was afgegaan. Een deel van de omgeving werd tijdelijk ontruimd zodat het vuurwerk door een gespecialiseerd bedrijf kon worden veiliggesteld.

Vijftal aangehouden

De politie kwam de verdachten op het spoor na onderzoek en tips. Het gaat om drie mannen en twee vrouwen, meldt RTV Noord. Ze worden onder meer verdacht van het bezit en afsteken van zwaar vuurwerk of het opzettelijk veroorzaken van een explosie. Het is onduidelijk wanneer het vijftal is aangehouden. De politie wil verder ook niets zeggen over de identiteit van de verdachten.

De Eerste Kamer praat voor de tweede achtereenvolgende dag over de spreidingswet over de opvang van asielzoekers. Demissionair staatssecretaris Van der Burg gaf antwoord op de vragen die gisteren zijn gesteld. Het debat gaat vanavond nog verder en de stemming is pas volgende week, maar misschien wordt vanavond al duidelijk of de wet het zal halen.

Het is nog steeds onzeker, maar Haagse bronnen houden er rekening mee dat er uiteindelijk toch een meerderheid zal zijn. Mogelijk zal (een deel van) de VVD de spreidingswet steunen. De VVD-fractie in de Tweede Kamer stemde eerder tegen. Na het antwoord van Van der Burg zei Eerste Kamer-fractievoorzitter Schippers: "We maken onze eigen afweging, de antwoorden van de staatssecretaris nemen we mee".

In het debat benadrukte Van der Burg (ook VVD) dat asielzoekers over heel Nederland moeten worden verdeeld. Volgens hem is daar zijn spreidingswet voor nodig. Kern van de wet is dat gemeenten in het uiterste geval kunnen worden gedwongen om asielzoekers te huisvesten.

Internationale verplichtingen

Van der Burg zei dat Nederland zich heeft verbonden aan internationale verplichtingen over de opvang van asielzoekers. En dan is het volgens hem ook logisch om die opvang "op een solidaire manier" over heel Nederland te spreiden. "We laten niet de armste schouders de zwaarste lasten dragen."

Hij vindt dat de opvang nu veel te ongelijk is verdeeld en dat met name Ter Apel nu de klappen opvangt "voor ons beleid, of als je kritisch op het beleid bent ons wanbeleid".

Volgens de demissionaire staatssecretaris heeft de gemeente Westerwolde, waaronder Ter Apel valt, meer "structurele plekken" voor de opvang van vluchtelingen dan de hele provincie Zuid-Holland. In een schorsing van het debat boden de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, het Interprovinciaal Overleg en het COA een petitie aan met een pleidooi voor het aannemen van de wet.

Ook instroom beperken

Van der Burg vindt dat er ook iets moet worden gedaan aan beperking van de instroom van asielzoekers: "En als PVV, BBB, NSC en VVD niet tot afspraken kunnen komen op het gebied van instroombeperking, dan breekt van velen van u de klomp."

De VVD-staatssecretaris sprak tegen dat er door de spreidingswet meer opvangplekken zullen ontstaan, zoals met name de PVV betoogt: "Het enige wat we doen is de plekken op een betere manier over Nederland spreiden; we gaan echt geen plekken creëren die niet nodig zijn."

Van der Burg bestreed ook dat zijn voorstellen in strijd zouden zijn met de gemeentelijke vrijheid: "De gemeentelijke autonomie is er, maar kan door de rijksoverheid om landelijk, grondwettelijk of internationaal belang worden beperkt." Hij noemde als voorbeeld dat gemeenten er bijvoorbeeld ook niet voor mogen kiezen alleen maar openbaar onderwijs mogelijk te maken.

Politiek verslaggever Marleen de Rooy legt uit hoe de spreidingswet werkt en waarom deze omstreden is:

Het nieuws dat ook ver buiten de regio Dordrecht eieren met te veel PFAS zijn gevonden, roept vragen op. We beantwoorden de zes belangrijkste.

1. Is het nog wel veilig om eieren van mijn eigen kip te eten?

Dat weten we niet. Bij de eieren van hobbykippenhouders die de NOS liet testen zaten eieren waarin helemaal geen PFAS werd aangetroffen en die je dus gewoon kunt eten. Maar er zaten ook eieren tussen met sterk verhoogde PFAS-waardes die je volgens experts beter niet of maar heel weinig kunt eten.

In het meest extreme geval zat in eieren drie keer meer PFOS, een vorm van PFAS, dan is toegestaan volgens de EU-norm. Dat komt neer op 150 nanogram PFOS. Een volwassene van 70 kilo mag per week maximaal 300 nanogram PFOS binnenkrijgen. Dat betekent dus dat een volwassene al aan de maximale wekelijkse hoeveelheid zit met twee van die eieren, terwijl je ook al PFAS binnenkrijgt via bijvoorbeeld drinkwater en vis.

In de regio Dordrecht raadt het RIVM inmiddels af om eieren van hobbykippen te eten, vanwege het hoge PFOS-gehalte. In de rest van het land is zo'n waarschuwing er niet, maar experts die de NOS raadpleegde zeggen: totdat er meer duidelijk is over de omvang van het probleem, kun je als volwassene beter niet meer dan twee hobbykippeneieren per week eten.

2. En eieren uit de supermarkt dan?

Een doosje eieren uit de winkel is volgens het RIVM en de NVWA gewoon veilig. De NVWA controleert of commerciële eieren aan de regels voldoen door ze te testen op PFAS. Dat gebeurde vorig jaar 41 keer, bij verschillende pluimveehouderijen. Die 41 monsters waren veilig: de PFAS-norm werd niet overschreden.

Brancheorganisatie Avined laat weten onderzoek te hebben gedaan naar 90 pluimveelocaties. Ook in eieren van die locaties werden geen PFAS-gehaltes gevonden die boven de Europese norm uitkomen.

Hoe het kan dat in eieren van hobbykippen wel PFAS zit en in commerciële eieren niet, is niet helemaal duidelijk. Het zou verklaard kunnen worden doordat hobbykippen ander voedsel krijgen dan kippen bij kippenboeren. Wetenschappers en Avined wijzen er ook op dat er bijna het gehele afgelopen jaar een ophokplicht gold voor kippenboeren. Daardoor kwamen ook de kippen die vrije uitloop-eieren leggen nauwelijks buiten. Die ophokplicht geldt nog steeds. Avined zegt dat daarna de eieren goed gemonitord zullen worden om te zien of er iets verandert in de PFAS-waardes in eieren.

3. Wat is het risico voor kinderen?

Voor kinderen is het binnenkrijgen van PFAS gevaarlijker. De stoffen tasten het immuunsysteem aan en dat heeft bijvoorbeeld invloed op de werking van vaccins. PFAS-expert Jacob de Boer noemt de vaccinatie tegen difterie, kinkhoest, tetanus en polio: "Als je te veel PFAS binnenkrijgt, dan werkt dat toch minder goed. En we hebben allemaal al PFAS in ons lijf, dus zo'n eitje maakt het dan eigenlijk nog hoger."

En omdat de maximale hoeveelheid PFAS afhankelijk is van lichaamsgewicht, mogen kinderen er minder van hebben. Per kilo lichaamsgewicht mag je maximaal 4,4 nanogram PFAS per week binnenkrijgen. Dat betekent dat kinderen van 4 jaar, die gemiddeld 17 kilo wegen, maximaal zo'n 75 nanogram per week binnen mogen krijgen. In het geval van de eieren uit Maartensdijk die de NOS liet testen, zit een kind daar al aan door een half ei te eten. En daar komt PFAS die een kind toch al binnenkrijgt via drinkwater, verpakkingen en vis nog bij.

4. PFAS is toch ook kankerverwekkend? Waarom gaat het daar nu niet over?

Sommige PFAS-soorten kunnen kankerverwekkend zijn. Blootstelling aan die typen PFAS kan bijvoorbeeld nier- of teelbalkanker veroorzaken, zegt PFAS-expert Jacob de Boer. "Maar dan heb je het over een heel ander niveau." Het gaat dan om duizend tot tienduizend keer meer PFAS dan er in de geteste eitjes zit, zegt De Boer. "Dan gaat het over arbeiders in fabrieken, mensen die er misschien heel dichtbij wonen. Mensen die misschien wel honderd keer meer PFAS in hun bloed hebben."

5. Ik heb kippen in de tuin. Kan ik mijn eieren laten testen?

Nee. Er zijn bedrijven in Nederland die eieren testen op PFAS, maar die doen dat alleen voor bedrijven, niet voor particulieren, is te lezen op de website van GGD Zuid-Holland Zuid. PFAS-deskundige Chiel Jonker (Universiteit van Utrecht) kan zich wel voorstellen dat mensen met kippen willen weten waar ze aan toe zijn. "Dat geldt ook voor PFAS in bijvoorbeeld zwemplassen of zeewater. Als je het weet, kun je je gedrag erop aanpassen en daar niet meer gaan zwemmen. Met eieren is het net zo."

Jonker raadt aan om niet te veel eieren van eigen kippen te eten, totdat goed is onderzocht hoe groot het probleem met PFAS in zulke eieren is.

6. Wat weten we niet?

Er zijn ook nog veel vragen onbeantwoord. Hoe wijdverspreid het PFAS-probleem is bijvoorbeeld. Dat er nu op verschillende locaties in het land PFAS in hobbykippeneieren is gevonden, geeft volgens experts een indicatie dat het probleem breder speelt, maar hoe breed is nu nog niet te zeggen.

Ook nog onduidelijk is hoe de PFAS in de eitjes van hobbykippen terecht kon komen. Het blijft voorlopig gissen naar de oorzaak, ook voor experts. Zij roepen op om meer onderzoek te doen om uit te zoeken waar de verontreiniging vandaan komt.

De maker van de geavanceerde tekstgenerator ChatGPT, OpenAI, heeft een reeks maatregelen aangekondigd waarmee het misbruik van zijn tools rond verkiezingen wil tegengaan. 2024 wordt een ongekend groot verkiezingsjaar en OpenAI zal een situatie zoals 2016 willen voorkomen, waarbij techbedrijven werd verweten niet genoeg op te treden tegen desinformatie.

Vorige week nog doken op Facebook advertenties op met nepvideo's van de Britse premier Sunak, schrijft The Guardian. In de nepvideo roept Sunak op tot investeringen in een bepaald platform. Het ging volgens de krant om meer dan 100 advertenties die mogelijk 400.000 mensen hebben bereikt.

In brede zin zegt OpenAI zich voor te bereiden op het voorkomen van misbruik, zoals het maken van deepfakes, oftewel afbeeldingen of video's gebaseerd op gemanipuleerd beeld met AI. Hetzelfde geldt voor grootschalige beïnvloedingscampagnes.

Trump of Biden

In de praktijk betekent het dat OpenAI's afbeeldinggenerator DALL-E een verzoek om een afbeelding te maken van een verkiezingskandidaat, denk aan Trump of Biden, moet weigeren. Daarnaast mogen ontwikkelaars op basis van technologie van OpenAI geen chatbots bouwen die zich voordoen als kandidaten of instituties zoals overheden.

Sander Duivestein, auteur van het boek Echt Nep, merkt op X op dat er op dit moment diverse chatbots van Trump binnen OpenAI's omgeving bestaan. Het is onduidelijk of die wel zijn toegestaan of onder dit nieuwe beleid alsnog worden verwijderd.

In maart van dit jaar gingen afbeeldingen viral die gemaakt waren met Midjourney, dat geen onderdeel is van OpenAI, waarin te zien was hoe Trump in New York werd gearresteerd. Sindsdien is de afbeeldingkwaliteit enorm verbeterd, waarmee het risico dat mensen het verschil tussen echt en nep niet meer kunnen onderscheiden steeds groter wordt.

Afbeeldingen herkennen

In dat kader test het bedrijf momenteel een methode om afbeeldingen die zijn gegenereerd door DALL-E als zodanig te herkennen. De eerste resultaten worden "veelbelovend" genoemd. Journalisten en onderzoekers krijgen er binnenkort toegang toe. Hoe dit precies werkt en - niet onbelangrijk - hoe accuraat het is, is nog niet duidelijk. Afgelopen zomer moest het bedrijf nog een herkenningstool offline halen omdat deze te vaak fouten maakt.

Het bedrijf erkent daarnaast dat het nog niet goed weet hoe "effectief" zijn tools zijn in het overtuigen van mensen. "Totdat we meer weten, staan we het bouwen van apps voor politieke campagnes en lobbyen niet toe."

De Italiaanse politiek is al dagenlang in de ban van een reportage van publieke omroep RAI, waarin de onderminister van Cultuur van Italië wordt beschuldigd van het bezitten en laten bewerken van een gestolen schilderij uit de 17de eeuw. Ook zou hij een ander kunstwerk illegaal hebben geëxporteerd. Hij ontkent dat hij iets fout heeft gedaan.

Vittorio Sgarbi is de naam van de 71-jarige onderminister, kunstcriticus en tv-persoonlijkheid. Regelmatig haalt hij de media vanwege zijn korte lontje en grove taalgebruik, maar dit keer zijn de berichten serieuzer, nu er in twee zaken onderzoeken naar hem lopen.

De eerste zaak kwam aan het licht in het RAI-onderzoeksprogramma Report en draait om het schilderij La cattura di San Pietro (De gevangenneming van Sint-Pieter) van Rutilio Manetti. Dat werd in 2013 gestolen uit een kasteel in de noordelijke regio Piemonte. Het werk is na de uitzending vorige week gevonden bij Sgarbi en is door agenten in beslag genomen.

Sgarbi wordt ervan beschuldigd opdracht te hebben gegeven om het schilderij te bewerken: er is na de diefstal een kaars in de linkerbovenhoek toegevoegd, vermoedelijk om de herkomst ervan te verhullen. Zelf spreekt de onderminister dat tegen: hij zegt dat hij het kunstwerk, met kaars, ruim twintig jaar geleden had gevonden toen hij een villa restaureerde die zijn moeder had gekocht. Hij beweert dat het bij hem aangetroffen schilderij in de villa het origineel is en dat het 'kaarsloze' werk dat in 2013 als gestolen werd opgegeven een kopie is.

In de reportage zegt de eigenaar van het kasteel in Piemonte dat het canvas in 2013 uit het frame was gesneden. Enige tijd daarvoor zou een vriend van Sgarbi het kasteel hebben bezocht en hebben gezegd dat hij het werk wilde kopen.

In Report komt ook aan het licht dat een andere vriend van de onderminister het beschadigde schilderij naar een restaurateur had gebracht. Het gat in de omlijsting had dezelfde vorm als het stuk canvas dat in 2013 uit het frame werd gesneden. Toen het werk in 2021 door Sgarbi werd aangeboden bij een tentoonstelling, was er een kaars op te zien.

Enkele dagen na de uitzending kwam er een nieuwe beschuldiging: Sgarbi zou een schilderij van de Franse kunstenaar Valentin de Boulogne illegaal hebben geëxporteerd. Het kunstwerk met een waarde van 5 miljoen euro is in Monte Carlo in beslag genomen. Sgarbi zegt dat het gaat om een kopie en dat het niet van hem was. "Ik heb niets te vrezen", zegt Sgarbi in een reactie. "Ik zal mezelf op elke mogelijke manier verdedigen."

Nieuwe rel

Het is de tweede keer in korte tijd dat een functionaris van de regering van premier Meloni in verlegenheid wordt gebracht. Begin deze maand besloot ze een politicus van haar radicaal-rechtse partij Fratelli d'Italia op non-actief te zetten.

Hij had een pistool meegenomen naar een nieuwjaarsfeestje, dat per ongeluk afging en iemand verwondde. De politicus ontkende het wapen te hebben afgevuurd, maar weigerde de kruitresten te laten testen. Lokale aanklagers doen onderzoek naar deze zaak.

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft creditcardbedrijf ICS een boete van 150.000 euro gegeven. Het bedrijf gebruikte veel persoonlijke gegevens zonder eerst een verplichte privacycontrole te doen. Daarmee overtrad ICS de privacywet, zegt de AP.

ICS verzorgt de uitgifte, administratie en controle van creditcards. Onder meer Bunq, ABN Amro en American Express maken gebruik van de diensten van het bedrijf.

In 2019 begon ICS met het digitaal controleren van ongeveer 1,5 miljoen klanten in Nederland. Daarbij gebruikten ze gevoelige informatie, zoals naam, adres, telefoonnummer en e-mail, en vroegen ze klanten om foto's van zichzelf te maken en op te sturen via mobiele telefoons of webcams. ICS gebruikte deze foto's om ze te vergelijken met kopieën van identiteitsbewijzen.

Heel voorzichtig

Financiële instellingen, zoals ICS, moeten wettelijk de identiteit van klanten vaststellen, maar ze moeten ook heel voorzichtig zijn met de informatie die ze gebruiken. Doordat ICS geen extra privacywaarborg inbouwde, schond het bedrijf volgens de AP zijn zorgvuldigheidsplicht.

'Organisaties zijn niet voor niets wettelijk verplicht om van tevoren al te kijken welke risico's er zijn. Als een kopie van een paspoort in verkeerde handen valt, kan men slachtoffer worden van identiteitsfraude", zegt Katja Mur, bestuurslid van de AP.

Het AP kan boetes opleggen tussen de 120.000 en 500.000 euro. Omdat het hierbij om nalatigheid ging, en niet om opzet, is de boete voor ICS relatief mild.

ICS zegt in een reactie tegen de NOS dat het niet in beroep gaat tegen de sanctie. ICS erkent dat het steken heeft laten vallen, maar voegt eraan toe dat de zaak sindsdien is aangescherpt. "In 2021 is die risicoanalyse alsnog uitgevoerd en er zijn geen veiligheidsrisico's naar boven gekomen", zegt een woordvoerder.

In Weiteveen, een dorp in Drenthe bij de grens met Duitsland, is een man aangehouden vanwege de dood van twee mensen. De slachtoffers werden door de politie gevonden in een auto en bij een woning.

Rond 08.45 uur kreeg de politie een melding van een geweldsincident aan de Bargerweg waarbij meerdere mensen gewond zouden zijn geraakt. Bij het incident is geschoten, stelden agenten ter plaatse vast. De verdachte is een man van 50 uit Klazienaveen.

De aanhouding van de verdachte is op deze beelden te zien:

Op sociale media circuleren ook niet-geverifieerde beelden, waarop de vermoedelijke verdachte te zien zou zijn. Ze zouden zijn gemaakt rond het incident. In het fragment lijkt hij zijn daad te bekennen en zegt de vermoedelijke verdachte dat hij een jaar lang bedreigd is en opkwam voor zijn gezin. Een verslaggever van RTV Drenthe hoort van dorpsbewoners dat de verdachte en de slachtoffers elkaar kennen vanwege de verkoop van een woning.

Een makelaar die naar eigen zeggen bemiddelde bij de verkoop van het ouderlijk huis van de verdachte meldt aan AD dat er een conflict was tussen de verdachte en de slachtoffers over de verkoop. De kopers zouden volgens de makelaar niet tevreden zijn geweest over het onderhoud van de woning.

Ook circuleren er beelden van de vermoedelijke vrouw van de verdachte die zegt dat haar man "helemaal is doorgedraaid". Ook zij spreekt over een conflict over de woning. Volgens haar hebben de slachtoffers haar en haar partner het leven zuur gemaakt; ze zouden onder meer zijn bedreigd.

De politie wil nog niets zeggen over de beelden, maar zegt wel de relatie tussen de beelden en het incident te onderzoeken. Over het verhaal van de makelaar zegt de politie ook niets. Daarnaast wil de politie nog niets melden over de identiteit en de toedracht van de dood van de slachtoffers.

De forensische opsporingsdienst doet onderzoek. De verdachte wordt verhoord. Burgemeester Eric van Oosterhout van Emmen, waaronder Weiteveen valt, zegt de dodelijke slachtoffers te betreuren. "Ik begrijp de emoties die loskomen naar aanleiding van dit vreselijke voorval", schrijft hij op X. Zijn medeleven gaat uit naar de nabestaanden, voegt hij daaraan toe.

Bijna 7000 mensen maken kans om de nieuwe stem van het NOS-radioprogramma Met het Oog op Morgen te worden. Begin deze maand werd bekend dat Hans Hogendoorn stopt als stem, nadat hij 48 jaar lang in elke uitzending te horen was geweest. Hij tekende voor de iconische introducties met de vorm "buiten is het 2 graden, binnen zit...' gevolgd door de naam van een van de wisselende presentatoren.

De redactie van het radioprogramma riep een tool in het leven waarmee iedereen met de ambitie om Hogendoorn op te volgen de afgelopen tijd een tekst kon insturen. Binnen een week waren er al 5000 inzendingen. Wegens het succes werd de deadline met anderhalve week vervroegd, tot afgelopen zondag. De teller liep dus uiteindelijk nog op tot bijna 7000.

"Het overgrote deel van de inzenders is heel serieus," zegt jurylid en NOS-radiopresentator Fleur Wallenburg. "Het is fantastisch om te merken dat mensen zo serieus een poging wagen." Volgens Wallenburg kan de jury kiezen uit een divers aanbod van stemmen: "Man, vrouw, jong, oud, accent en geen accent. Wat ik ook erg leuk vind, is dat er veel mensen hebben meegedaan die nooit eerder iets met hun stem hebben gedaan."

De jury, waarin behalve Wallenburg ook presentator Rob Trip, plaatsvervangend hoofdredacteur Bart Leferink van NOS Nieuws en Fernando Halman van Zapp en FunX zitten, is nadrukkelijk niet op zoek naar een kopie van Hans Hogendoorn. "Hans is onvervangbaar, zijn geluid was in wezen dat van de aloude dorpsomroeper, dat vind je niet meer," zei juryvoorzitter Trip bij de lancering van de 'wedstrijd'.

Dat zal ongetwijfeld even wennen zijn. "Wij moeten als Oog-luisteraars straks met zijn allen sowieso een hobbel over moeten en eraan wennen dat het niet meer de stem is van Hans", aldus Wallenburg. "Maar ik heb al flink wat inzendingen gehoord en we gaan zeker weten een nieuwe geschikte stem vinden."

Gute Nacht, Freunde

Volgens jurylid Halman "moet de nieuwe stem vooral emotie en beleving uitstralen die passen bij het nieuwsprogramma Met het Oog op Morgen." Waar dat hem in zit laat zich moeilijk vatten in woorden, legt Wallenburg uit. Daarom is er ook geen profiel geschetst waaraan de stem moet voldoen. "Het is iets dat je moet horen. Ik denk echt dat als het de stem is, dat we dat dan meteen weten."

Waar de stem ook bij moet passen is het liedje Gute Nacht, Freunde, waar elke uitzending mee begint en waaromheen de aankondiging wordt ingesproken. Dat liedje blijft, ook met de nieuwe stem, belooft Wallenburg. "Een nieuwe stem vonden we wel even genoeg verandering voor in een keer."

De komende tijd gaat een klein team, inclusief Wallenburg, naar de 7000 stemmen luisteren en een voorselectie maken. De longlist wordt dan voorgelegd aan de jury. Wallenburg: "Dat is nog wel spannend, want soms kan je een stem heel mooi vinden en een ander niet. Een stem kiezen is ook een smaakkwestie, dus we gaan dat zo professioneel mogelijk benaderen."

De winnaar wordt op 10 februari bekendgemaakt in een speciale uitzending van Met het Oog op Morgen.

De papegaai is volgens kenners 'iconisch' voor Aruba, maar toch vloog de geelvleugelamazone, ook wel Lora genoemd, al meer dan 75 jaar niet op het eiland. Met een herintroductieplan brengen de natuurorganisatie Fundacion Parke Nacional Aruba en het Nederlandse vogelpark Avifauna daar nu verandering in. De eerste negen dieren zijn vorige week met succes uitgezet.

Naar verwachting worden zestien soortgenoten later deze maand uitgezet in Parke Nacional Arikok. De natuurorganisatie hoopt dat op deze manier een zelfvoorzienende wilde populatie zich op het eiland vestigt.

De kleurrijke groengele vogel is een "echt typische Caribische soort" en "iconisch voor het eiland", zegt Roelant Jonker, bioloog en papegaaideskundige. Hij bestudeerde de vogels onlangs zes weken op een ander Caribisch eiland, Bonaire. Daar hebben de dieren wel standgehouden. "Het is een speels en levendig dier en een kleurrijke vertegenwoordiging voor de natuur van de Cariben." De overheid van Aruba zegt dat het dier altijd een "belangrijke plaats heeft gehad in het ecologische en culturele erfgoed".

De 25 dieren die nu worden uitgezet op Aruba zijn in 2022 onderschept toen ze over zee gesmokkeld werden. 75 jaar eerder, in 1947, deden onder meer smokkel, stroperij en ontbossing het dier de das om. "Na de oorlog nam door het toenemende vliegverkeer de smokkel in de dieren toe", zegt de bioloog. Daarnaast werden er veel bossen gekapt, waardoor het dier in een steeds kleiner gebied moest leven.

Niet gewend in het wild

Of de Lora het uiteindelijk gaat redden is nog spannend, zegt Jonker. Er zijn sowieso nog "wat harde noten om te kraken", denkt hij.

De grootste vijand van de vogel is de boa constrictor. "Het gaat op Aruba bijvoorbeeld heel slecht met de parkiet door die wurgslang. Die vogels worden in groten getale opgegeten en zijn nu een zeldzaamheid aan het worden." Een voordeel is weer dat de geelvleugelamazones zijn uitgezet in een natuurgebied, en de slang zich vooral in steden bevindt. En de boa's worden uit de natuurparken verwijderd.

Nu de eerste dieren zijn uitgezet is het in de eerste periode belangrijk dat ze worden bijgevoerd. "Deze vogels zijn het niet gewend om in het wild te leven, het zijn jonge dieren die nog nooit buiten zijn geweest."

De komende jaren worden steeds meer dieren uitgezet, totdat de dieren oud genoeg zijn om zich te kunnen voortplanten en er sprake is van een zelfstandige generatie. Dat kan nog wel tientallen jaren duren.

De administratie van de in 2004 opgeheven zaaddonorbank van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) was zeer gebrekkig. Van 80 van de 1141 geregistreerde nakomelingen kan niet worden nagegaan wie de donor is, doordat de registratiegegevens ontbreken. Dat blijkt uit intern onderzoek van het ziekenhuis.

Uit het onderzoek blijkt ook dat het zaad van negen donoren veel vaker is gebruikt dan het maximum van 25 keer dat volgens de richtlijn is toegestaan. Deze negen donoren hebben ruim 400 kinderen verwekt, aldus Martin Schalij, lid van de raad van bestuur. Met zaad van één donor zijn bijna 90 kinderen verwekt. "Dat vinden we een heel zorgelijk getal."

Het ziekenhuis roept moeders en nakomelingen, die gerelateerd zijn aan de zaaddonorbank, op zich te melden.

De regel dat spermadonoren in Nederland maximaal 25 kinderen mogen verwekken, verdeeld over twaalf vrouwen, werd in 1992 van kracht. Zo moeten incest en inteelt worden voorkomen. Als halfbroers en halfzussen samen kinderen krijgen, bestaat een groter risico op erfelijke afwijkingen.

"En die kans is zeker niet nul", zegt Schalij. De vrouwen die destijds gebruikmaakten van de zaaddonorbank kwamen bijna allemaal uit het westen van het land, in de postcodegebieden 2000 tot en met 3000. Daardoor zijn de nakomelingen geografisch onvoldoende gespreid en is er een reëel risico dat halfzussen en halfbroers een relatie met elkaar beginnen.

De casus van het LUMC, dat nog het AZL heette toen de zaaddonorbank in 1977 van start ging, is geen incident. De laatste jaren komen steeds meer voorbeelden naar buiten van andere klinieken waarbij de administratie eveneens een rommeltje was. Ook waren er artsen die hun eigen sperma gebruikten als donorzaad, zonder dat vrouwen of stellen daarvan wisten.

Beerput

Jan Karbaat is een van de meest beruchte. Van hem lopen voor zover bekend ongeveer 80 donorkinderen rond van wie hij de biologische vader is.

Een recenter geval is de gynaecoloog Jan Wildschut. Hij heeft zeker 60 donorkinderen met zijn eigen sperma verwekt in het Sophia Ziekenhuis in Zwolle. Wildschut was een van de grondleggers van de zaaddonorbank van het LUMC. Hij zou echter zijn vertrokken voordat de donorbank in 1977 operationeel werd.

Volgens Schalij is er geen aanwijzing gevonden dat Wildschut ook in Leiden zijn eigen sperma heeft gebruikt. Dat wordt bevestigd door een groep donorkinderen van Wildschut die zelf onderzoek heeft laten doen.

Schoon schip maken

Schalij roept alle andere klinieken op om gezamenlijk een onderzoek in te stellen zoals het LUMC heeft gedaan. "Het kan zijn dat alle andere spermabanken alles tot in detail op orde hadden, maar het zou mij niet verbazen als er nog meer vragen komen. Het lijkt mij goed om in één keer schoon schip te maken."

Ties van der Meer van de Stichting Donorkind moedigt zo'n onderzoek aan. "Wat we tot nu toe zien is het topje van de ijsberg. Wij weten dat bij veel andere ziekenhuizen dossiers en archieven ook niet op orde zijn."

Familiegeheim

Bij Fiom, het expertisecentrum op het gebied van verwantschapsvragen, is de verwachting dat dit nieuws enige onrust zal veroorzaken, bij donorkinderen en donoren, maar ook bij ouders. "Vaak weten kinderen niet dat ze zijn verwekt met donorzaad, dit is een groot familiegeheim", zegt Janneke Maas, specialist op het gebied van donorconceptie bij Fiom. "Het is belangrijk dat ouders open zijn tegen hun kinderen, ook als dat dertigers of veertigers zijn "

Zowel Fiom als de Stichting Donorkind helpt ouders en donorkinderen om zo'n gesprek te voeren. Ook leren ze mensen hoe ze kunnen omgaan met nieuws dat ze bijvoorbeeld tientallen halfzussen en halfbroers hebben. "We hebben een heel netwerk aan ervaringsdeskundigen die ook een professioneel hulpverlener zijn", zegt Van der Meer. "Wij staan altijd klaar voor zowel ouders, donorkinderen als donoren."

Ook ver buiten de regio Dordrecht leggen hobbykippen eieren met te hoge concentraties PFAS, een giftige stof die wordt gebruikt in de industrie. Dat blijkt uit onderzoek van de NOS.

Vorige maand constateerde het RIVM dat eieren die rond het bedrijf Chemours in Dordrecht werden verzameld, sterk verhoogde PFAS-waardes bevatten. Tegelijk werd vastgesteld dat een deel van de PFAS die gevonden werd van een ander type was dan Chemours uitstootte. De herkomst is niet vastgesteld.

De NOS heeft nu eieren van twaalf hobbykippenhouders ver buiten de regio Dordrecht laten onderzoeken. Op zes van de twaalf locaties is PFAS in de eieren aangetroffen, op drie daarvan (één in de provincie Utrecht, één in Friesland en één in Limburg) waren de concentraties hoger dan de EU verantwoord acht.

Deze PFAS bleek niet afkomstig van Chemours in Dordrecht. Wat wél de bron was, is niet duidelijk.

Niet in supermarkteieren

Het gaat specifiek om eieren van kippen uit eigen tuin. In supermarkteieren zijn tot nu toe geen te hoge PFAS-waardes aangetroffen. Toch noemen drie door de NOS geraadpleegde wetenschappers de verhoogde PFAS-waardes in hobbykip-eieren een belangrijke indicatie dat de verspreiding in Nederland van PFAS een groot probleem is. Het gaat om universitair docent Chiel Jonker (UU) en de emeritus hoogleraren Jacob de Boer (VU) en Martin van den Berg (UU).

De wetenschappers adviseren om voorlopig niet te veel eieren te eten van eigen kippen. Zeker kinderen zouden het eten van die eieren moeten beperken. Het RIVM zou verder zo snel mogelijk in het hele land moeten onderzoeken of er PFAS in eieren zit van kippen die veel buiten komen, zeggen de deskundigen.

Het RIVM laat weten dat het niet alleen over zo'n beslissing gaat. Een woordvoerder zegt dat er met alle betrokken partijen wordt overlegd of zo'n onderzoek er moet komen. Het instituut raadt het eten van eieren van hobbykippen ook nog niet direct af. Daarvoor zou de steekproef van de NOS te klein zijn.

Net voor kerst raadden het RIVM en de GGD mensen in de regio Dordrecht al af om nog eieren van eigen kippen te eten. Tests hadden uitgewezen dat in veel van die eieren te hoge concentraties PFAS zitten. Afgelopen zomer had NRC al soortgelijke conclusies getrokken na eigen onderzoek.

Het onderzoek werd toen beperkt tot de regio Dordrecht, omdat Chemours daar jarenlang veel PFAS uitstootte en loosde. Een deel van de PFAS die in de regio Dordrecht werd gevonden was van een ander type dan Chemours uitstootte. Waar die PFAS vandaan kwam, is onbekend. Dat riep de vraag op: als in de regio Dordrecht PFAS-types worden gevonden waarvan de herkomst niet kan worden vastgesteld, waarom zou dat dan elders in Nederland anders zijn?

In deze video zie je hoe we te werk zijn gegaan, en met welke vragen kippenhouders zitten:

Van de eieren die de NOS de afgelopen weken liet testen, werd de hoogste concentratie PFAS gevonden in Maartensdijk, tussen Utrecht en Hilversum. Daar zat drie keer meer PFOS (een vorm van PFAS) in de eieren dan volgens de EU is toegestaan. Door één zo'n ei te eten, krijg je 150 nanogram PFOS binnen. Een volwassen mens van 70 kilo zou niet meer dan 300 nanogram PFOS per week binnen moeten krijgen. Met twee eieren zit je al aan die grens, terwijl PFAS ook wordt verspreid via anderen bronnen zoals kraanwater, verpakkingen en vis.

Voor kinderen ligt de maximaal veilige PFAS-inname nog veel lager, zeggen deskundigen. Als kleine kinderen een half eitje per week eten van de geteste eieren uit Maartensdijk, zitten zij al aan het maximum. "Te veel PFAS kan het immuunsysteem van kinderen aantasten," zegt toxicoloog Martin van den Berg. "Daardoor wordt de verdediging verminderd die je opbouwt met vaccins tegen bepaalde kinderziektes. Dat zijn vaccins die bedoeld zijn voor kinderziektes met een serieus risico."

Ook op twee van de andere locaties waar de NOS eieren ophaalde, waren de concentraties PFAS hoger dan het Europese aangeraden maximum. Op nog drie locaties werd wel PFAS aangetroffen, maar het gehalte bleef onder de Europese grens. Op zes van de twaalf locaties werd de aanwezigheid van PFAS niet aangetoond.

Eieren uit de winkel kunnen wel veilig worden gegeten. Die worden steekproefsgewijs onderzocht op PFAS door onder meer de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Vorig jaar werd bij 41 geselecteerde doosjes geen verhoogde PFAS-waarde gevonden. Zo'n acht van die doosjes waren van kippen die buiten lopen. Ook in 28 doosjes uit de regio Dordrecht werd de EU-norm niet overschreden.

Ook branche-organisatie Avined deed in 2023 onderzoek naar PFAS in eieren. In 90 doosjes werden geen verhoogde PFAS-waardes gevonden. De NOS testte zelf afgelopen week zes doosjes eieren uit de winkel. Daarin werd geen PFAS aangetroffen.

De grote vraag blijft hoe de PFAS in de eieren van hobbyboeren is gekomen. Er zijn verschillende mogelijkheden. Volgens emeritus hoogleraren Van den Berg en De Boer is de kans het grootst dat de PFAS zich via de lucht heeft verspreid. Chiel Jonker denkt dat de kippen de PFAS eerder via hun voer binnenkrijgen. "Maar er zijn aanvullende metingen nodig om dit verder uit te zoeken", zegt Jonker.

Dat hoge PFAS-concentraties juist in eieren worden gevonden, is geen toeval. PFAS-verbindingen hechten zich aan eiwitten en stapelen zich dus in eieren op.

Het winterse weer leidt op diverse plekken in het land tot problemen. Op de weg is het verraderlijk glad, het treinverkeer ondervond een groot deel van de ochtend op meerdere trajecten hinder en op luchthaven Schiphol zijn tientallen vluchten geannuleerd.

Op veel plekken in het land is vannacht enkele centimeters sneeuw gevallen. Het KNMI zegt dat weggebruikers extra alert moeten zijn, vanwege de sneeuwbuien. Net als gisteren geldt code geel.

In het openbaar vervoer moest de hele ochtend rekening worden gehouden worden met vertragingen, onder meer vanwege een aantal wisselstoringen. Rond Leiden, Schiphol en Amsterdam reden hierdoor minder intercity's.

Ook bij Hilversum en Amersfoort reden vanochtend enige tijd veel minder treinen. Tussen Arnhem Velperpoort en Zevenaar was er een overwegstoring.

Het Amsterdamse vervoersbedrijf GVB meldt vertragingen door de weersomstandigheden. De RET in Rotterdam waarschuwt reizigers voor gladde perrons, haltes en voertuigen.

Vliegverkeer

Op Schiphol zijn tientallen vluchten geannuleerd. Ook hebben zeker 100 vluchten vertraging opgelopen.

Een woordvoerder van de luchthaven zegt dat de vertraagde vluchten voor de rest van de dag effect hebben op geplande vluchten. Mensen die morgen een vlucht hebben, wordt geadviseerd de vluchtinformatie in de gaten te houden.

Ongelukken

Op de weg zijn op meerdere plekken ongelukken gebeurd door de gladheid. In Valkenswaard reed een vrachtwagen van een brug. De chauffeur raakte niet gewond. In Bleskensgraaf reed een 19-jarige man een Porsche de sloot in door gladheid, en 11 kilometer verderop reed een andere auto ook de sloot in, meldt Rijnmond.

Dit zijn beelden van de vrachtwagen die van het viaduct reed:

Volgens Rijkswaterstaat valt het aantal ongelukken op de snelweg nog mee. "De ochtendspits is wel een stuk eerder begonnen", zegt een woordvoerder. De files duren ook langer, en nemen langzaam maar zeker af. Rond 10.15 uur stond er nog zo'n 120 kilometer file, na een piek van ruim 900 kilometer rond 08.00 uur.

Goedemorgen! Vandaag gaat het debat in de Eerste Kamer over de spreidingswet door. En in Groot-Brittannië wordt in het Lagerhuis gedebatteerd over de migratieplannen van de regering-Sunak.

Eerst het weer:

Ga je de weg op? Hier vind je het overzicht van de werkzaamheden. Check hier de dienstregeling voor het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

Donald Trump heeft de Republikeinse voorverkiezingen in de Amerikaanse staat Iowa gewonnen, met waarschijnlijk zo'n 51 procent van de stemmen. Ron DeSantis werd tweede, met ongeveer 21 procent. Bij de voorverkiezingen wordt uitgemaakt welke kandidaten van de Democraten en de Republikeinen het tegen elkaar zullen opnemen bij de presidentsverkiezingen in november. De voorverkiezingen voor de Republikeinen beginnen traditioneel in Iowa.

Ander nieuws uit de nacht En dan nog even dit:

Al sinds 1997 is de Elfstedentocht niet meer verreden. Maar toch is er weer nieuws over de 'tocht der tochten': er zijn nieuwe beelden opgedoken van eerdere edities. Ze komen uit het Fries Film en Audio Archief en laten de tocht zien in Sneek in 1929, 1940, 1954, 1985 en 1997.

Fijne dag!

De series Succession en The Bear zijn de grote winnaars van de 75ste Emmy Awards, de Amerikaanse prijzen voor de beste tv-programma's.

HBO-drama Succession viel in de prijzen met zijn vierde en laatste seizoen. De serie gaat over Logan Roy en zijn vier kinderen, die samen eigenaar zijn van een wereldwijd mediaconglomeraat. In de serie strijden de kinderen om de opvolging van Logan als topman van het bedrijf.

Succession won in totaal zes Emmy's, waaronder die voor beste dramaserie. Het was de derde keer dat de serie ervandoor ging met de belangrijkste prijs. Acteurs Kieran Culkin en Sarah Snook, broer Roman en zus Siobhan in de serie, kregen een beeldje voor de beste mannelijke en vrouwelijke hoofdrol, net als een week geleden bij de Golden Globes.

Matthew Macfadyen werd bekroond met de onderscheiding voor beste mannelijke bijrol, voor het spelen van Siobhans partner Tom Wambsgans.

De emoties vierden vannacht hoogtij:

The Bear kreeg ook zes Emmy's, waaronder die voor beste comedyserie. De serie, te zien op Disney+, vertelt het verhaal van een getalenteerde chef-kok die de broodjeszaak van zijn familie in Chicago probeert op te knappen. Jeremy Allen White kreeg de prijs voor beste comedy-acteur voor zijn rol als chef Carmen 'Carmy' Berzatto. Zijn collega's Ayo Edebiri (Sydney) en Ebon Moss-Bachrach (Richie) gingen ervandoor met de beeldjes voor beste vrouwelijke en mannelijke bijrol.

Bij de miniseries gingen de meeste prijzen naar de Netflix-productie Beef, over een verkeersruzie die compleet uit de hand loopt. Beef won vijf awards, onder meer voor de hoofdrollen van Steven Yeun en Ali Wong.

Elton John

Voor zanger Elton John was het ook een bijzondere avond: hij behaalde de zogenoemde EGOT-status, de grandslam van de entertainmentwereld. Voor zijn concertdocumentaire Elton John Live: Farewell from Dodger Stadium ontving hij een prijs, waardoor hij nu bezitter is van een Emmy, Grammy (muziek), Oscar (film) en Tony (theater). Hij is de negentiende persoon die alle vier de prijzen in zijn leven heeft gewonnen.

De 75ste editie van de Emmy's had eigenlijk al vorig jaar september moeten plaatsvinden, maar werd opgeschoven naar januari van dit jaar vanwege een grote staking van schrijvers en acteurs.

Donald Trump is de winnaar van de Republikeinse voorverkiezingen in de Amerikaanse staat Iowa. Met bijna alle stemmen geteld heeft de oud-president ongeveer 51 procent van de stemmen behaald.

Tegenkandidaat Ron DeSantis lijkt op een straatlengte afstand (21 procent) op de tweede plaats te eindigen, net voor Nikki Haley (19 procent). Nooit eerder was het gat tussen de winnaar en de achtervolgers bij de Republikeinse voorverkiezingen in Iowa zo groot.

Trump haalde in zijn overwinningsspeech uit naar president Biden:

De overwinning van de oud-president komt niet als verrassing: hij stond bovenaan in alle peilingen. De strijd om de tweede plek was daarom interessanter. Oud-VN-ambassadeur Haley en gouverneur van Florida DeSantis gingen nek aan nek. Ze willen zich presenteren als het alternatief voor Trump.

Het is een belangrijke overwinning voor Trump, die voor de derde keer de Republikeinse nominatie als presidentskandidaat wil binnenslepen. Hij wordt intussen nog altijd achtervolgd door rechtszaken die een nieuw presidentschap bemoeilijken.

In Iowa mochten kiezers traditiegetrouw als eerste hun voorkeur uitspreken over wie de Republikeinse presidentskandidaat moet zijn. De extreme weersomstandigheden speelden de verkiezingen in de staat parten. Kiezers moesten de ijzige kou en gevoelstemperaturen tot -40 graden Celsius trotseren om hun stem uit te brengen in scholen, kerken en gymzalen. De opkomst was dan ook het laagst in een kwart eeuw tijd.

Deze groep Republikeinse kiezers zei nog te twijfelen over de kandidaat die het tegen Biden moet opnemen:

De Iowa caucus betekende ook het einde van de aspiraties van Vivek Ramaswamy. De 38-jarige zakenman haalde een kleine 8 procent van de stemmen. Hij besloot zijn campagne stop te zetten en zich achter Trump te scharen.

Er is ook nog een vijfde kandidaat in de race: Asa Hutchinson. De oud-gouverneur van Arkansas kreeg echter nog geen 200 stemmen (0,2 procent) in Iowa, waardoor het waarschijnlijk een kwestie van tijd is voordat hij de handdoek in de ring gooit.

De huren in de vrije sector zijn in een jaar tijd met gemiddeld 8,5 procent gestegen, blijkt uit cijfers van woningverhuursite Pararius.

In het vierde kwartaal was de gemiddelde maandhuur 18,01 euro per vierkante meter. Als je dat omrekent naar een huurwoning van 75 vierkante meter komt dat neer op 1350 euro.

Een jaar eerder, eind 2022, was de gemiddelde maandhuur per vierkante meter nog 16,59 euro. Een woning van 75 vierkante meter kostte toen 1244 euro.

Huurwoningen in de vrije sector waren in 2023 woningen met een huur boven de 808 euro.

Er zijn grote regionale verschillen. Van de vijf grootste steden stegen de huren het hardst in Rotterdam (+9,6 procent). Maar met 19,18 euro per vierkante meter was een huurder daar nog wel een stuk goedkoper uit dan in Amsterdam. Want daar betaal je 27,28 euro per vierkante meter, een stijging van 5,9 procent.

Eindhoven was de enige van de grote vijf steden waar de huren op jaarbasis daalden, met 1,4 procent naar 17,67 euro per vierkante meter.

Het gaat hierbij om de huur voor nieuwe huurders. Voor zittende huurders is de jaarlijkse huurverhoging aan regels gebonden. Vorig jaar was die maximaal 4,1 procent, dit jaar maximaal 5,5 procent.

Die 5,5 procent is gebaseerd op de inflatie tussen december 2022 en december 2023 (4,5 procent plus 1 procentpunt).

Minder te huur

Pararius zegt verder dat er afgelopen kwartaal 17.300 woningen vrijkwamen voor nieuwe huurders. Dat waren er ruim 15 procent minder dan een jaar eerder. Uit cijfers van het kadaster blijkt dat particuliere investeerders de laatste tijd meer woningen verkopen dan kopen. Dat komt mede door overheidsmaatregelen, zoals een hogere overdrachtsbelasting en vermogensbelasting voor investeerders en de opkoopbescherming die sommige gemeenten invoerden.

Het demissionaire kabinet hield er al rekening mee dat door overheidsbeleid vrijesectorhuurwoningen verkocht zouden worden, maar vindt dat niet per se erg. "Als een woning wordt verkocht aan iemand met een middeninkomen die anders zou huren, dan neemt tegelijkertijd de vraag naar middenhuur af. Het betreffende 'middeninkomen' heeft immers een betaalbare woning gevonden. Alleen is dit geen huur-, maar een koopwoning", zei minister De Jonge.

Gemiddeld kreeg een huurwoning die vrijkwam in de vrije sector afgelopen kwartaal zo'n 18 reacties van geïnteresseerden. Dat waren er iets minder dan een jaar eerder. Toen waren het er zo'n 21.

Na Vandebron gaat ook energieleverancier Budget Energie extra kosten rekenen voor het terugleveren van zonnestroom. Klanten met zonnepanelen en een variabel contract zijn daardoor vanaf 1 maart duurder uit. Voor nieuwe klanten gaan de extra kosten direct in.

Op die manier probeert de energieleverancier de druk op het stroomnet te beperken. Het bedrijf wil ook dat mensen energie gaan verbruiken wanneer de meeste groene stroom wordt opgewekt. Daarom gaat het gratis stroom aanbieden op lente- en zomermiddagen in het weekend. Dat geldt van april tot en met augustus, tussen 12.00 uur en 17.00 uur. Het is niet voor de mensen die al klant zijn, maar geldt alleen voor mensen die een nieuw eenjarig contract afsluiten.

"Er is een systeemverandering nodig", meldt de stroomverkoper. "We moeten slimmer omgaan met vraag en aanbod. Daarmee voorkomen we een vertraging in de energietransitie."

Lokken naar de middag

Van oudsher is stroom goedkoper in de nacht. De meeste mensen slapen dan en dus is het verbruik lager. Om klanten te verleiden hun verbruik wat meer te spreiden, werd in de jaren 30 al een lager nachttarief ingevoerd.

"Het gaat goed met het opwekken van groene energie in Nederland. Met name de opwek van zonne-energie is spectaculair", schrijft Caroline Princen van Budget Energie. "Maar daardoor zijn we inmiddels in een nieuwe situatie beland die uitdagingen met zich meebrengt voor iedereen."

In de lente en de zomer wekken zonnepanelen op zonnige middagen inmiddels soms zoveel op dat het elektriciteitsnet het maar moeilijk aan kan. Doordat veel mensen op hun werk zijn is het verbruik van huishoudens op dat moment juist laag.

Het gevolg is dat verschillende provincies worstelen met een overvol stroomnet. Dat betekent vooral voor de grootverbruikers dat er geen nieuwe aansluitingen of uitbreidingen op het net mogelijk zijn. Om dat op te lossen zijn netbeheerders bezig het stroomnet te versterken.

Maar ze roepen ook al een tijdje op om slimmer om te gaan met de piekmomenten.

Zonnepaneelhouders betalen

Budget Energie wil om die reden klanten verleiden om op zonnige dagen in de middag hun wasmachine aan te zetten. Daarvoor gebruiken ze dezelfde verleidingstechniek als voorlopers in de jaren 30: korting op een deel van de dag, juist op zomermiddagen.

Eigenaren van zonnepanelen krijgen juist te maken met een kostenstijging voor het terugleveren van zonnestroom. "Budget Energie gaat zorgen voor een eerlijkere verdeling van de kosten voor het gebruik van zonnepanelen", schrijft het bedrijf. De laatste jaren konden zonnepaneelhouders maximaal profiteren van hun investering door een speciale vorm van subsidie, de salderingsregeling.

De kritiek is dat die regeling inmiddels ertoe leidt dat mensen zonder panelen wel mee betalen aan de kosten, maar geen baat hebben van de voordelen. "De opwek van zonne-energie is cruciaal voor de energietransitie en het gebruik daarvan blijven we stimuleren", schrijft Princen. "Tegelijkertijd zorgen we er met deze maatregel ook voor dat de scheve verdeling van de kosten wordt aangepakt."

Het bedrijf maakt in het bericht niet bekend hoe hoog de terugleverkosten voor zonnepaneelhouders worden. Maar het stelt wel: "zonnepanelen blijven lonen."

Eerder maakten we deze video over het volle stroomnet:

Noord-Korea heeft alle overheidsorganisaties afgeschaft die de relaties met Zuid-Korea moesten bevorderen. Leider Kim Jong-un kondigde het besluit om niet langer verzoening met het buurland na te streven aan in de Opperste Volksvergadering, het machteloze Noord-Koreaanse parlement.

"We willen geen oorlog, maar we lopen er ook niet voor weg", sprak Kim. Een van de drie organisaties die worden geschrapt, werd in 1961 opgericht.

Verslechterde relaties

De betrekkingen tussen beide landen zijn het afgelopen jaar sterk verslechterd. Zuid-Korea schortte in november een militaire overeenkomst met Noord-Korea op vanwege een spionagesatelliet die Pyongyang had gelanceerd. Sindsdien zijn de patrouilles langs de grens vanuit de lucht hervat. De overeenkomst uit 2018 werd gezien als een historische bevestiging van de wapenstilstand die sinds 1953 de facto geldt tussen de landen. maar die nooit werd vastgelegd.

Zondag lanceerde Noord-Korea naar eigen zeggen een hypersonische raket. Die test is door de VS, Japan en Zuid-Korea sterk veroordeeld. De drie landen hebben hun gezamenlijke militaire oefeningen in de afgelopen maanden opgevoerd.

'Nummer 1 vijand'

In zijn speech gaf Kim Zuid-Korea en de VS de schuld van de toenemende spanningen in de regio. Hij zei dat een vreedzame eenwording met het zuiden onmogelijk is geworden en riep op in de grondwet vast te leggen dat Zuid-Korea "de nummer 1 vijand" van Noord-Korea is.

De Zuid-Koreaanse president Yoon spreekt van provocaties die op grote schaal zullen worden beantwoord. De recente rakettest is volgens hem een poging om verdeeldheid te zaaien onder Zuid-Koreanen.

Na zes jaar is het mooi geweest. Lonneke Spierings stopt met Lonneke Zorgt. Spierings gaat wel door met zorgen, maar sinds 1 januari niet meer als zzp'er. "Loondienst voelt weer fijn. Pensioenopbouw, arbeidsongeschiktheidsverzekering, het gaat allemaal weer vanzelf, heerlijk."

Spierings lijkt onderdeel van een trend. In alle sectoren samen stopten bijna 150.000 ondernemers afgelopen jaar met hun bedrijf, tienduizenden meer dan in 2022 en 2021, blijkt uit cijfers van de Kamer van Koophandel. Tegelijkertijd nam ook de groei van het aantal starters af. Met als gevolg dat de toename van het aantal bedrijven stagneert.

De stoptrend is het sterkst in de zorg, met 21 procent meer stoppers dan in 2022. Oftewel ruim 15.000 gestopte zorgondernemers. Verreweg het hoogste aantal in vijf jaar.

Tegenwind op de bouwplaats

Bij het hoge aantal stoppers en het lage aantal starters spelen twee belangrijke ontwikkelingen mee, zegt de Tilburgse hoogleraar Joris Knoben. "In een deel van de sectoren zie je dat de economie afkoelt."

De economische tegenwind voelen ze bijvoorbeeld in de bouw. "In de coronaperiode was de vraag daar sterk toegenomen. Het leek toen alsof iedereen wilde verbouwen", zegt Knoben. "Dat zakte afgelopen jaar in. Daarnaast spelen er allerlei vergunningsproblemen en kostenstijgingen, waardoor er maar beperkt nieuwe huizen worden gebouwd."

Dus nam het aantal stoppers in de bouw met 19 procent toe ten opzichte van 2022. Het aantal starters bleef gelijk.

Een vergelijkbaar beeld is te zien in de horeca, waar de stevige concurrentie en hogere kosten leiden tot lagere marges. Gevolg: veel meer stoppers en minder starters.

Keuzes in bestuurskamers

In de zorg zou iets anders kunnen meespelen, zegt Knoben. "Daar is er geen wegvallende vraag. Maar er is wel beleid om schijnzelfstandigheid aan te pakken en loondienst aan te moedigen."

In die sector klinkt al langer een roep om minder zzp'ers in te huren. "Er zijn nu ook afspraken gemaakt tussen het kabinet en zorginstellingen om de inhuur te beteugelen", zegt Knoben. Mogelijk verklaart dat waarom het aantal stoppers is toegenomen. Overigens starten er nog steeds meer zzp'ers in de zorg dan dat mensen stoppen. Het aantal zzp'ers in de zorg stijgt dus nog steeds, maar langzamer dan eerst.

Ook bij Spierings speelde beleid een rol. Haar zzp-nering bedreef ze in de palliatieve en terminale zorg, de verzorging die thuis nodig is als mensen op sterven liggen. "De verzekering kortte het aantal toegewezen uren voor dit soort zorg", zegt Spierings. En dus was er steeds minder geld beschikbaar, terwijl het werk niet afnam. "Ik kon het eigenlijk niet meer uitleggen aan mijzelf en mijn klanten."

Het kan haar een beetje nijdig maken dat politieke keuzes haar persoonlijke keuzes beïnvloedden. "Ze hebben me precies waar ze me hebben willen", zegt Spierings. "Als zzp'er heb je de naam een graaier te zijn, maar ik hield minder over dan in loondienst." Ze werkte als zzp'er omdat ze de stervenszorg bij mensen thuis kon aanbieden en niet in een hospice. "Dat wordt nu steeds moeilijker."

Toch is Spierings blij met haar keuze. Naast haar ondernemersbestaan dook ze afgelopen jaren in de studieboeken voor het coachvak. "Ik wilde coach in de verpleegkunde worden", zegt Spierings. "En dat kan beter in loondienst." De ex-ondernemer vond precies wat ze zocht: een baan in de ouderenzorg waar ze én meewerkt in het team én een verbeterplan maakt om de ploeg collega's te coachen.