NOS Nieuws - Algemeen

In Alaska heeft een man drie uur lang met zijn gezicht in een bergbeekje gelegen, terwijl hij onder een rotsblok van meer dan 300 kilo lag. De 61-jarige Kell Morris overleefde het dankzij zijn vrouw en een flinke portie geluk.

Het echtpaar was aan het wandelen op een afgelegen pad bij de Godwin-gletsjer ten zuiden van Anchorage, niet ver van het plaatsje Seward waar ze pas kort wonen.

Het pad bleek nogal onbegaanbaar. Toen Morris wilde omkeren, rolden de stenen onder hem weg en viel hij zes meter naar beneden. Hij belandde op zijn buik, met zijn gezicht in het ijskoude water. En er vielen nog allemaal stenen boven op hem.

Morris kwam vast te zitten, maar had geluk: hij werd niet verpletterd door de grote steen op zijn rug, omdat die deels op andere stenen rustte. Wel had hij veel pijn en verloor hij af en toe zijn bewustzijn. "Ik was er vrij zeker van dat ik dit niet zou overleven", zei Morris na afloop.

Hoofd boven water

Maar hij overleefde het wel. Zijn vrouw Jo, die bij de politie werkt, hield zijn hoofd boven water zodat hij niet verdronk. Zeker een half uur lang probeerde ze de zware rots van zijn rug te krijgen, maar dat lukte niet.

Uiteindelijk besloot ze haar man toch even te verlaten om een plek met mobiel bereik te vinden zodat ze 911 kon bellen. Daarvoor hoefde ze - weer een gelukje - maar 300 meter te lopen. Dankzij haar politie-ervaring kon ze nauwkeurige coördinaten doorgeven van haar locatie, melden lokale media.

Sledehondenbedrijf

Maar de plek was onbereikbaar voor voertuigen van de hulpdiensten. Er was dus een helikopter nodig. Die werd snel geleverd door een sledehondenbedrijf dat toevallig de 911-noodoproep had opgevangen.

Na drie uur in zijn benarde positie werd Morris bevrijd door zeven brandweerlieden, die met airbags de steen wisten op te tillen. De man werd naar het ziekenhuis gebracht, maar had slechts lichte verwondingen.

Morris beseft dat hij erg veel geluk heeft gehad. "En mijn grootste geluk is dat ik zo'n geweldige vrouw heb", zei hij.

In Georgië is opnieuw een oppositiepoliticus opgepakt. Het is Nika Melia, een van de leiders van de Coalitie voor Verandering, de grootste oppositiebeweging van het land. Hij wordt ervan beschuldigd dat hij zich heeft misdragen tegenover een politieagent en moet voor de rechter verschijnen.

Vorige week werd al een andere leider opgepakt, Zurab Japaridze. Hij zit voor onbepaalde tijd in voorarrest omdat hij weigert mee te werken aan een parlementair onderzoek naar vermeende misdaden onder het bewind van voormalig president Saakasjvili, die Georgië leidde van 2004 tot 2013 en die ook vastzit.

Melia zei een paar dagen geleden al dat hij er rekening mee hield dat hij om dezelfde reden als Japaridze zou worden opgepakt. In de parlementaire commissie die onderzoek doet naar het Saakasjvili-bewind zit geen enkel oppositielid.

Steeds autoritairder

Van de voormalige Sovjetrepublieken stond Georgië altijd bekend als een van de meest democratische en pro-westerse. Dat veranderde nadat de partij Georgische Droom in 2012 aan de macht was gekomen. Tegenstanders zeggen dat het land steeds autoritairder wordt bestuurd en zich steeds meer op Rusland richt.

Georgische Droom won eind vorig jaar opnieuw de verkiezingen, die volgens de oppositie waren gemanipuleerd. De uitslag leidde tot grote protesten. Bij een daarvan, in februari, werd de nu gearresteerde Melia ook al opgepakt.

De regering van premier Kobachidze wil in ieder geval tot 2028 niet meer onderhandelen over toetreding tot de Europese Unie, een doel dat is vastgelegd in de Georgische grondwet. Georgische Droom zegt nog steeds aansluiting bij de EU te willen, maar ook de relatie met Moskou te willen verbeteren.

In het Limburgse dorp Bocholtz, bij Heerlen, is een man op straat neergeschoten. Hij is per ambulance naar het ziekenhuis gebracht. Er was ook een traumahelikopter opgeroepen.

De politie kreeg om 22.40 uur een melding over een gewonde man in de Wilhelminastraat, de hoofdstraat van het dorp. Hij bleek een schotwond te hebben. Agenten hebben eerste hulp verleend.

De politie zette de omgeving af en onderzoekt wat er precies is gebeurd. De toedracht is nog onduidelijk. Voor zover bekend is er nog niemand aangehouden. De politie is op zoek naar getuigen.

De grootste keten van dierenklinieken in Nederland, IVC Evidensia, heeft te maken met een uittocht van personeel. De afgelopen tijd zijn honderden medewerkers vertrokken uit onvrede met het beleid en als gevolg daarvan heeft het bedrijf 24 van de ruim 300 klinieken in Nederland moeten sluiten. Dat meldt NRC op basis van eigen onderzoek.

Tegen de krant zeggen de dierenartsen, assistenten en andere medewerkers dat ze zich onder druk gezet voelden door de commerciële keten om zo veel mogelijk omzet te behalen. Ze vertellen onder meer dat ze verplicht een duurdere versie van bepaalde medicijnen moesten voorschrijven.

Ook zouden Evidensia-managers er bij dierenartsen op hebben aangedrongen vaker röntgenfoto's te maken en meer klanten door te verwijzen naar de eigen ziekenhuizen van het bedrijf. Dat is in strijd met de ethische code van de sector, benadrukt NRC.

In januari 2024 schreef de voorzitter van de ondernemingsraad aan alle medewerkers dat de raad toen al enige tijd "signalen over de onrust binnen het bedrijf" ontving. Betrokkenen zeggen tegen NRC dat de situatie sindsdien niet is verbeterd.

'Ruimte voor verbetering'

Evidensia zegt in een reactie tegen de krant dat de werkwijze "ruimte voor verbetering" biedt en stelt dat er naar aanleiding van de berichten van medewerkers inmiddels wordt ingegrepen. Eerder deze maand werd de directie van de Nederlandse tak van het Brits-Zweedse bedrijf vervangen.

Vorige maand bleek uit onderzoek in opdracht van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur dat de tarieven van dierenartsen de afgelopen jaren sterk zijn gestegen. Er zijn steeds minder zelfstandige dierenartsen en steeds meer commerciële ketens. De Autoriteit Consument & Markt doet momenteel onderzoek naar de marktwerking in de diergeneeskundige zorg.

Het Amerikaanse hof heeft de blokkade die is opgelegd op de importheffingen van president Trump opgeschort. Een federale rechter oordeelde gisteren dat Trump zijn boekje te buiten was gegaan en blokkeerde de heffingen. Dat vonnis is nu tijdelijk teruggedraaid zolang het hoger beroep loopt.

Volgens het Hof van Beroep is de opschorting van de blokkade "noodzakelijk voor de nationale veiligheid van het land".

Trump wil heffingen invoeren op basis van een economische noodwet uit 1977. De president vindt dat die wet hem de bevoegdheid geeft om dat te doen omdat het handelstekort van de Verenigde Staten neerkomt op een noodsituatie.

Noodsituatie

Na het oordeel van de federale rechter meldde het Witte Huis dat het naar het Hooggerechtshof zou stappen. Volgens de regering van Trump is het "niet aan ongekozen rechters om te beslissen hoe je een nationale noodsituatie moet aanpakken".

De zaak was aangespannen door vijf bedrijven die goederen importeren uit landen waaraan Trump heffingen opgelegd heeft.

Het Hof van Beroep heeft beide partijen opgedragen te reageren voor 5 en 9 juni.

In China heeft een paraglider zaterdag een bizarre vlucht overleefd. De 55-jarige Peng Yujiang wilde zijn nieuwe paraglider uittesten en sprong vanaf 3000 meter hoogte, maar hij werd plotseling door een opwaartse luchtstroom naar een hoogte van ruim 8500 meter getild.

Op die hoogte verloor hij volgens de Chinese staatstelevisie bijna het bewustzijn door de extreme kou en het zuurstoftekort. Op beelden is te zien hoe Peng Yujiang boven de wolken in het Qilian-gebergte hangt, met ijs op zijn gezicht en zonder zuurstofmasker. Hij wist uit de opwaartse luchtstroom te komen en veilig te landen.

Kijk hieronder naar de beelden van het incident:

De beelden gingen viraal nadat ze waren geplaatst op Douyin, de Chinese versie van TikTok.

De lokale autoriteiten overwegen nu strengere veiligheidsmaatregelen en extra controles om soortgelijke situaties in de toekomst te voorkomen. En Peng Yujiang mag van de politie een half jaar niet meer paragliden. Hij had zijn uitrusting en vergunning om te springen niet op orde.

Het is volop lente in Ierland, maar op de hoge helling van de bergen van Wicklow, even ten zuiden van Dublin, ligt nog sneeuw. Het serene landschap met zijn knalgele bremstruiken wordt al snel verstoord door een paar harde knallen. Binnen de kortste keren is de lucht zwanger van rode en groene rook. Twee gepantserde voertuigen die over de hellingen rijden, komen abrupt tot stilstand.

Dit is het oefenterrein van Coolmoney Camp, een legerbasis van de Ierse strijdkrachten. Hier bereidt het 126ste infanteriebataljon zich voor op een operatie in Zuid-Libanon, een VN-vredesmissie waar de Ieren al bijna vijftig jaar bij betrokken zijn.

"We zijn erg trots op die rol", zegt luitenant-kolonel Edward McDonagh, die de missie gaat leiden. "Hoewel we neutraal zijn, nemen we deel aan vredesoperaties in verschillende delen van de wereld."

Buiten VN-vredesmissies zijn de Ierse strijdkrachten nauwelijks actief buiten de eigen landsgrenzen. Al sinds het ontstaan van de Republiek Ierland voert Dublin een beleid van neutraliteit. Het hield zich afzijdig tijdens de Tweede Wereldoorlog en ook waren de Ieren niet betrokken bij recente conflicten, zoals in Irak en Afghanistan. En Ierland verleent geen militaire steun aan Oekraïne. Het is een van de weinige EU-landen die geen lid zijn van de NAVO.

Koloniale geschiedenis

De Ierse neutraliteit is onlosmakelijk verbonden met het koloniale verleden. "Honderden jaren waren we een kolonie van onze Britse buren. We werden hardhandig onderdrukt. We wilden geen militaire bondgenootschappen sluiten met landen die een geschiedenis hebben van imperialisme en kolonialisme", zegt Pádraig Mac Lochlainn.

Mac Lochlainn is parlementslid namens Sinn Féin, de grootste oppositiepartij in Ierland. Sinn Féin werd begin twintigste eeuw opgericht en speelde een cruciale rol bij de Ierse onafhankelijkheidsstrijd. De partij is de meest uitgesproken voorstander van neutraliteit.

Maar door de oorlog in Oekraïne en een Amerikaanse regering die op zijn minst minder betrokken wil zijn bij Europese veiligheid, klinkt ook in Ierland de vraag: is neutraliteit nog wel vol te houden? Bij de twee centrumrechtse partijen Fianna Fáil en Fine Gael, die samen de regering vormen, gaan steeds meer stemmen op om de neutraliteit te beëindigen of in ieder geval minder streng toe te passen.

'Ierland is de struisvogel van Europa'

Die discussie is niet los te zien van de geringe slagkracht van de strijdkrachten. Ierland heeft officieel een luchtmacht, maar die stelt weinig voor. Hij bestaat uit enkele transportvliegtuigen en helikopters, maar heeft geen gevechtstoestellen. De Ierse marine heeft mede door personeelstekorten maar één operationeel patrouilleschip, terwijl ze ruim 3000 kilometer kustlijn moet beschermen.

Als enige Europese land heeft Ierland geen defensieradar. Dat betekent dat vijandige toestellen ongemerkt het luchtruim kunnen binnendringen. De strijdkrachten tellen slechts 7.500 militairen en de Ierse regering besteedt 0,24 procent van het bruto binnenlands product aan defensie, het minste van alle EU-landen.

"Het zijn NAVO-gevechtstoestellen van de Britten die ons luchtruim beschermen. We moeten geregeld leunen op NAVO-landen bij het patrouilleren in de Ierse wateren. Het is een schande eigenlijk", stelt politicoloog John O'Brennan van de Universiteit van Maynooth. Hij roept al jaren dat de Ierse neutraliteit gedateerd is.

Ierland heeft zich decennialang in slaap gesust dat het een klein land is aan de rand van Europa zonder enig strategisch belang. Maar dat is een illusie, stelt O'Brennan. "Waarom denk je dat we de laatste jaren geregeld Russische schepen signaleren voor onze kust? Het overgrote deel van de trans-Atlantische kabels die Europa met Noord-Amerika verbinden, loopt door Ierse wateren."

O'Brennan noemt Ierland de "struisvogel van Europa" die jarenlang de kop in het zand heeft gestoken. Hij vindt dat het niet langer vol te houden is. "Er vindt een seismische verandering plaats in de Europese veiligheid door het beleid van Trump. Ierland moet dezelfde richting inslaan als Finland en Zweden die hun neutraliteit hebben opgegeven en lid zijn geworden van de NAVO. Dat debat is nu begonnen, al is het nog pril."

Weerstand

Het blijft een gedachte die grote weerstand oproept. Volgens een recente peiling wil driekwart van de Ieren vasthouden aan de neutraliteit. "Omdat we in een onafhankelijk buitenlandbeleid geloven", stelt parlementslid Pádraig Mac Lochlainn.

"Dat betekent niet dat we aan de zijlijn staan als landen worden binnengevallen of volkeren worden onderdrukt. Wij geloven met passie dat Ierland een belangrijke rol kan spelen als bemiddelaar bij conflicten. Maar dat kan alleen als we geen lid zijn van bondgenootschappen als de NAVO."

Op één vlak heeft het debat over neutraliteit al concrete resultaten opgeleverd. De Ierse regering wil voor het einde van het jaar een defensieradar installeren en heeft het defensiebudget flink opgekrikt. "Op dat punt zijn we het eens met onze politieke tegenstanders", zegt Mac Lochlainn. "We hebben gewoonweg onze strijdkrachten verwaarloosd."

Het zal soms nog honderden jaren duren, maar veel gletsjers zijn gedoemd te smelten en dus te verdwijnen, zelfs als de aarde niet verder opwarmt dan de huidige 1,2 graden Celsius. Wereldwijd is ruim een derde van het ijs van gletsjers niet meer te redden, stelt een groep wetenschappers met daarin ook Nederlanders en Belgen in het wetenschappelijke vakblad Science.

Met het huidige klimaatbeleid warmt de planeet 2,7 graden Celsius op. Daarmee zou uiteindelijk driekwart van het ijs van gletsjers verdwijnen. Dat raakt Europa bijzonder hard. Op Scandinavië smelt al het gletsjerijs en in de Alpen blijft maar een klein beetje over.

Bij het onderzoek werd niet gekeken naar de ijskappen van de Zuidpool en Groenland.

Smeltende reuzen

Twee jaar geleden schatten wetenschappers al eens hoeveel gletsjers en ijs er gaan verdwijnen. Alleen keken ze toen maar tot het jaar 2100, terwijl het smelten dan nog in volle gang is. Veranderingen in gletsjers sukkelen achter de razendsnelle veranderingen in het klimaat aan.

Dit nieuwe onderzoek kijkt duizenden jaren de toekomst in. Wereldwijd blijken gletsjers pas na een kleine duizend jaar 'klaar' te zijn met smelten. Er blijkt dan ook veel meer ijs te smelten dan in de eerdere schattingen.

"Gletsjers zijn goede thermometers", zegt Guðfinna Aðalgeirsdóttir, glacioloog aan de Universiteit van IJsland, die niet meewerkte aan het onderzoek. Als het warmer wordt, krimpen ze, en als het koeler wordt, groeien ze. Omdat de aarde snel opwarmt, zijn de bestaande gletsjers eigenlijk te groot voor het nieuwe klimaat. "Maar het zijn reuzen, ze hebben decennia, eeuwen nodig om kleiner te worden." Na de laatste ijstijd bleef het ijs duizenden jaren smelten.

De vorm en omvang van gletsjers bepaalt hoe snel ze verdwijnen. De onderkant van gletsjers smelt door de opwarming steeds sneller. Maar het meeste ijs ligt hoger. Dat heeft tijd nodig om de berg af te stromen en te verdwijnen. Waar gletsjers op steilere hellingen liggen, zoals in de Alpen, verdwijnen ze sneller. Ook kleinere ijskappen, die liggen in regio's die sneller opwarmen, hebben meer te lijden.

Hogere zeespiegel

"En toch is het is niet alleen doom and gloom", zegt Harry Zekollari, glacioloog aan de Vrije Universiteit Brussel en universiteit ETH in Zürich. Zijn onderzoek laat ook zien dat veel gletsjers wel te redden zijn. In Parijs spraken landen tien jaar geleden af de wereld het liefst niet meer dan 1,5 graad Celsius te laten opwarmen. Als dat lukt, blijft de helft van al het ijs bewaard.

En dat heeft niet alleen gevolgen voor de natuur, maar ook mensen krijgen op diverse manieren ermee te maken. "Dit is geen ver-van-ons-bed-show", zegt Zekollari. Het krimpen van gletsjers draagt bij aan de stijging van de zeespiegel voor de Nederlandse kust. We stevenen met huidig klimaatbeleid bijvoorbeeld af op 23 centimeter stijging door smeltende gletsjers.

Regionaal leidt het krimpen of verdwijnen van gletsjers tot de aanvoer van minder zoet water. Dit dreigt later deze eeuw bijvoorbeeld zeker voor India, dat afhankelijk is van smeltwater uit gletsjers in de Himalaya.

Klimaatmodel op repeat

Het is interessant dat de onderzoekers verder kijken dan het jaar 2100, zegt ijs-expert Aðalgeirsdóttir. "Het artikel laat zien hoe lang het duurt voor gletsjers om te reageren op de hoeveelheid broeikasgassen we uitstoten in de komende decennia." Het lijkt misschien ver weg maar huidige keuzes werken de komende eeuwen door.

De onderzoekers moesten improviseren om zo ver de toekomst in te kijken. Zo moesten ze weten hoe warm het wordt in de regio's met gletsjers, en hoeveel het gaat sneeuwen. "Maar de meeste klimaatmodellen stoppen in 2100", zegt glacioloog Harry Zekollari. "Het zijn hele zware berekeningen om te doen."

Zekollari loste dit op door een stukje van een klimaatmodel duizenden jaren uit te rekken. Een beetje alsof je in Spotify een fragment van een liedje op herhalen zet. Inmiddels komen er voorzichtig al wat klimaatmodellen voor de 22ste en 23ste eeuw. Hij verwacht dan ook dat hun onderzoek de komende jaren snel beter gaat worden.

Dit najaar gaat Zekollari weer metingen doen aan de Morteratschgletsjer in Zwitserland. Hij komt daar al zeker vijftien jaar en het smelten gaat in de Alpen bijzonder snel. Ook dit jaar zal hij weer kleiner zijn. "Deze gletsjer gaat zo goed als volledig verdwijnen", zegt Zekollari. "Het is echt een symbool van klimaatverandering. Als je zegt: de wereld is 1,2 graad opgewarmd dan zegt dat niet zoveel. Maar met gletsjers wordt het heel tastbaar."

Ryanair vliegt vanaf oktober niet meer vanaf Maastricht Aachen Airport (MAA). De luchtvaartmaatschappij zegt dat ze alle vluchten vanaf 26 oktober heeft geschrapt, omdat de luchthaven de kosten wil verhogen.

Ryanair beweert dat de luchthaven bij Maastricht door de verhoogde luchthavenkosten een van de duurste wordt in Europa.

Volgens Ryanair worden door het besluit jaarlijks 150.000 passagiers minder vervoerd en verdwijnen er vijf directe verbindingen. De Ierse budgetvliegmaatschappij wil meer gaan vliegen op andere Europese landen, zoals Zweden, Italië en Polen.

Die landen verlagen juist de luchthavenkosten en schaffen luchtvaartbelastingen af om het vliegverkeer te stimuleren, zegt Ryanair.

Luchtvaartbelastingen

MAA zegt het besluit van Ryanair te betreuren. "We zijn de afgelopen maanden intensief in overleg geweest met Ryanair over onder welke voorwaarden we de samenwerking konden voortzetten vanaf het winterseizoen 2025/26. Helaas zijn we daar niet uitgekomen."

De woordvoerder zegt dat het nodig is om de kosten te verhogen omdat de luchthaven financieel op eigen benen wil staan. Ryanair wil volgens haar niet de tarieven betalen die kostendekkend zijn voor de luchthaven.

Zowel Ryanair als MAA wijst daarnaast op de stijgende luchtvaartbelastingen in Nederland. Volgens de luchthaven hebben die kosten "natuurlijk niet meegeholpen in het tot een goed einde brengen van de gesprekken met Ryanair".

Lokale Palestijnse journalisten zijn de ogen en oren van de rest van de wereld in Gaza, want nog steeds mogen buitenlandse journalisten Gaza niet in. En dus gaan lokale journalisten dagelijks op pad met kogelwerende vesten en helmen met daarop het woord 'pers'. Ook al weten ze dat herkenbaar zijn als journalist geen garantie biedt om niet gedood te worden. Sinds het begin van de oorlog zijn in Gaza al zeker 200 journalisten gedood.

Onlangs publiceerde het Israëlische leger een 'hitlijst' met daarop namen van Gazaanse journalisten die samen zouden werken met Hamas. Dat claimde het leger op basis van niet te verifiëren documenten die gevonden zouden zijn.

Hossam Shabat was een van de journalisten op de lijst. Hij ontkende de beschuldigingen maar werd onlangs toch door Israël geliquideerd.

"De meeste journalisten in Gaza zijn bang dat er ook zo'n moment voor hen aan zit te komen", zegt Hind Khoudary. Ze werkt in Gaza onder andere voor nieuwszender Al Jazeera. Op X werd ook zij er door een bekende pro-Israëlische organisatie ervan beschuldigd dat ze samenwerkt met Hamas. In een ander bericht werd zelfs het Israëlische leger getagd en opgeroepen haar te doden.

Ze deelde het bericht en riep haar volgers op het te bewaren. Want ook zij houdt er rekening mee dat dit haar lot kan zijn: "Dit soort bedreigingen zijn geen grap, die moeten we serieus nemen. We hebben eerder gezien dat journalisten bedreigd en beschuldigd werden en vervolgens doelwit werden van het leger."

Ook onder de rest van de Palestijnse bevolking in Gaza heeft men het gevoel dat journalisten een doelwit zijn. Om die reden zijn journalisten niet altijd welkom. "Ik heb meerdere keren meegemaakt dat ik geen verblijfplaats kon vinden omdat we niet welkom waren in bijvoorbeeld een vluchtelingenkamp.

Mensen zagen ons als doelwit van het Israëlische leger en wilden ons niet in de buurt hebben omdat ze zich zorgen maakten om hun eigen veiligheid. Ik neem mensen niks kwalijk, ik snap het wel." Het doet haar wel pijn. "Ik merk nu ook dat mensen in mijn omgeving niet altijd meer op hun gemak zijn. En dat maakt we wel verdrietig."

Toch denkt Khoudary er niet aan om te stoppen met haar werk:" Het is stressvol om dit werk te doen en constant het gevoel te hebben dat je een doelwit bent. Met alle luchtaanvallen om je heen, nergens ben je veilig. Maar ik wil niet stoppen. Als alle journalisten in Gaza stoppen, wie gaat de rest van de wereld dan vertellen wat hier gaande is? Met onze stem vechten we terug, onze stem is ons enige wapen."

In een sloot niet ver van Vinkeveen heeft de politie vanochtend een auto met twee doden aangetroffen. Het is nog onduidelijk wat er is gebeurd.

"Het allereerste wat we nu willen weten is wie het zijn", zegt een politiewoordvoerster. "Dan kunnen we de familie inlichten."

Een voorbijganger belde de politie vanochtend rond 10.45 uur dat er een auto te water was geraakt langs de Ter Aase Zuwe. een smalle weg tussen Vinkeveen en het dorpje Nieuwer ter Aa.

De hulpdiensten takelden de auto uit het water en troffen de twee lichamen aan, meldt RTV Utrecht.

De politie probeert nu te achterhalen wat er is gebeurd en doet een oproep aan getuigen om zich te melden. "We weten nog niet eens wanneer de auto te water is geraakt. Dat kan gisteravond zijn geweest, maar ook vannacht of vanochtend", aldus de woordvoerster.

De rockband Normaal bestaat vijftig jaar en viert het jubileum vandaag met een concert in Lochem, de plaats waar in 1975 het eerste grote optreden was.

Het optreden van 8 mei 1975 in Lochem begon met een aantal 'gewone' Engelse en Nederlandse liedjes. Maar toen werd het vierde liedje ingezet.

"Een magisch moment," zegt oprichter, zanger en bandlid van het eerste uur Bennie Jolink vijftig jaar later bij Omroep Gelderland. "Ik zat laatst te drukn op de plee"', zong Jolink in het Achterhoeks. Met een intro in bluestempo. "Iedereen veerde overeind, van: hé, wat is dit dan? Nou, dat hadden ze nog nooit meegemaakt."

Jolink was verbaasd over het succes. "Ik dacht, waarom zou ik geen teksten schrijven in de taal waarin ik denk? Ik had zelf helemaal niet in de gaten dat dat echt iets bijzonders was. Tot dat moment van het eerste concert."

Oerend Hard

Twee jaar later bracht Normaal de single Oerend Hard uit, waarmee de band doorbrak bij het grote publiek. Ook ver buiten de Achterhoek.

"Sinds die tijd werden we altijd ingedeeld bij Nederlandstalige muziek. Letterlijk is dat natuurlijk zo, maar ik heb helemaal niks met Nederlandse muziek", stelt hij. "Onze muziek komt uit het zuiden van de Verenigde Staten. Het is blues, country en rock 'n roll."

Luister ook naar de speciale Normaal-aflevering van podcast De Dag.

Het stramien van Normaal was jarenlang hetzelfde, zegt Jolink. Iedere elpee van Normaal had twaalf nummers. "Daarvan waren er altijd twee onderbroekenlol, zuipen, meezingen. Wij noemden dat 'hoempa-elementen'. Die waren puur bedoeld om de sfeer in de zaal te verhogen, om lekker dom te lullen en onderbroekenlol te hebben."

Roemrucht zijn de tournees of 'veldtochten' die Jolink elk jaar met de band maakte. Sinds 2003 was de aftrap van zo'n tour steevast in het Drentse dorp Pesse. "De optocht aan mensen die dan deze kant opkomen met trekkers en wagens, dat is elke keer een belevenis", zegt organisator Bernard ten Oever bij RTV Drenthe. "Iedereen komt voor een groot feest. Nooit gezeik of gedoe, de sfeer is altijd goed. Iedereen komt voor hetzelfde: een feestje vieren."

Daar hoort een bierdouche bij, zegt Ten Oever in Pesse. "Als de haan begint te kraaien, dat is het begin van een optreden, dan is het een grote regen aan bier. Bij Normaal weet je dat dat gebeurt, bij een ander concert is niemand daarvan gediend."

Achter Wolken

Bennie Jolink vindt het lastig om uit de ruim vijfhonderd liedjes die Normaal in vijftig jaar uitbracht zijn favoriet te kiezen. "Achter Wolken vind ik een mooi liedje en Op eigen kracht. En: Ik kom altied weer terug", zegt hij.

Daarmee wijkt hij af van de hardcore Normaalfans (anhangers in goed Achterhoeks), die Deurdonderen het beste nummer aller tijden vinden.

Maar eigenlijk maakt het die anhangers niet zo veel uit wat er wordt gespeeld. Het gaat vooral om de sfeer, zegt fan van het eerste uur André Ardesch uit Lemelerveld bij RTV Oost. "De concerten zijn altijd heel gezellig. En het bijzondere is toch de taal, het dialect. Ik ben ook met dialect opgeroeid. We komen hier uit een boerenomgeving. Dat spreekt me aan."

Bijbelse proporties

Normaal viert zijn 50ste verjaardag vanavond met een extra lang concert op het Tractorpulling terrein in Lochem. Maar het scheelde een haar of het was er nooit van gekomen. In 2015 zag de band zich gedwongen om te stoppen omdat Jolink last had van zijn longen. Een afscheidsconcert in de Gelredome volgde.

Dankzij wat hij "een geneesmiddel met Bijbelse proporties" noemt, keerde de band in 2018 terug.

Dit jaar viert Jolink trouwens nog een feestje. Hij wordt 80 jaar. Tijd voor reflectie. Het belangrijkste in zijn leven? "Mijn kleinkinderen. Dat is mijn rijkdom. Die zuipende schreeuwlelijk van het podium... dat ben ik eigenlijk helemaal niet. Ik ben opa en beeldend kunstenaar. Ik ben niet alleen maar die zanger van Normaal. Het is echt wel meer."

Na een dag met wolken, regen en nog niet al te hoge temperaturen, gaat er morgen en in het weekeinde toch wel wat veranderen. De regen van vandaag vormde de voorste begrenzing van warmere lucht die de komende dagen over het land trekt. Het kwik gaat dus omhoog.

Vrijdag begint nog met vrij veel bewolking, maar in de loop van de dag breekt de zon steeds beter door. Het blijft vrijwel overal droog. In het noordwesten wordt het 17 of 18 graden, maar in het zuidoosten kan het al 25 graden worden. In de loop van de dag neemt de wind verder af.

26 graden

Zaterdag lopen de temperaturen met geregeld zon nog wat verder op. Dan wordt het 21 tot lokaal 26 graden. Typisch Nederlands is het dat dan ook de kans op buien toeneemt. Het grootste deel van het land heeft daar overigens geen last van, maar in het zuidoosten is een stevige onweersbui later op de zaterdag niet helemaal uitgesloten.

En om even buiten de landsgrenzen te kijken: in de Ardennen (België, Luxemburg en Noord-Frankrijk) en de Eifel (Duitsland) is de kans op echt zware buien nog wat groter. Deze buien zouden daar best overlast kunnen geven. Het is dus raadzaam de waarschuwingen vooral voor deze regio's een beetje in de gaten te houden.

Zondag is de lucht al weer wat minder warm. Helemaal droog is het misschien niet, maar veel stelt een bui dan niet meer voor. In de loop van de dag is er wat zon en bij een matige westelijke wind wordt het 19 graden in het westen tot 22 in het oosten van het land.

Frankrijk gaat één van de belangrijkste klimaatmaatregelen van de regering-Macron terugdraaien. Het gaat om de lage uitstootzones, ofwel ZFE's. Dat zijn steden en gebieden die verboden zijn voor oude vervuilende auto's. Die zones zijn ingesteld om de luchtvervuiling terug te dringen.

Het Franse parlement heeft nu besloten om die zones af te schaffen. Vervuilende auto's krijgen weer vrij baan. Volgens berekeningen van Le Monde mogen 2,7 miljoen oude auto's die tot nu toe verboden zijn, straks weer rijden in grote Franse steden.

Opvallende coalitie

Het voorstel werd gisteravond in de Franse Tweede Kamer aangenomen dankzij een opvallende coalitie van rechts-radicale en links-radicale parlementariërs. Zelfs enkele leden van de partij van president Macron stemden ermee in.

Volgens hen werken de ZFE's sociale ongelijkheid in de hand: niet iedereen heeft het geld om een oude, vervuilende auto in te wisselen voor een nieuw, schoner exemplaar. Mensen met een smallere beurs kunnen op sommige plaatsen dus de stad niet meer in met hun auto.

"De zones leiden tot sociale segregatie", zei Pierre Meurin van het rechts-radicale Rassemblement National. "De ZFE's straffen de allerarmsten en leggen een bom onder onze samenleving. Er zijn zo'n 10 miljoen automobilisten die door die zones gedupeerd worden", aldus de communist Fabien Roussel.

Grote mate van vrijheid

In Frankrijk zijn er nu 25 grote steden met lage-uitstoot-zones, waaronder Parijs, Lyon, Toulouse en Montpellier. Volgens de wet moeten dit jaar alle steden met meer dan 150.000 inwoners auto's weren die zijn gemaakt vóór 1997: dat zijn om en nabij de 40 gemeenten. Dat 'weren' is overigens flexibel: steden hebben zelf een grote mate van vrijheid om maatregelen te nemen.

Voor de regering-Macron is de stemming in het parlement een behoorlijke tegenslag. "Per jaar overlijden 40.000 mensen voortijdig door luchtvervuiling", zegt Agnès Pannier-Runnacher, minister van milieuzaken. "Die ZFE's helpen om dat cijfer omlaag te krijgen."

Zij deed in het parlement nog een compromisvoorstel. Alleen Parijs en Lyon zouden verplicht worden om zulke zones te hebben. Voor andere gemeenten zou het op vrijwillige basis zijn. Dat voorstel werd met grote meerderheid verworpen.

Een belangenvereniging van automobilisten noemt de stemming in het parlement "een historische zege voor Franse autorijders". Milieuorganisatie Respire spreekt daarentegen van "een onverantwoordelijk besluit dat ten koste gaat van de volksgezondheid".

Nieuw probleem

Het afschaffen van de lage-uitstoot-zones plaatst Frankrijk voor een nieuw probleem. In het verleden is het land al meermalen door het Europese Hof van Justitie en door de Raad van State veroordeeld voor het overschrijden van vervuilingsnormen. Als de zones worden afgeschaft kan de luchtvervuiling toenemen. Dat leidt dan mogelijk tot nieuwe veroordelingen en nieuwe boetes.

De afschaffing van de ZFE's kan nog worden tegengehouden. Het plan maakt namelijk deel uit van een bredere wet. En over die wet als geheel moeten beide huizen van het Franse parlement nog stemmen. Maar over de complete wettekst wordt ook nog onderhandeld. De verwachting is dat de regering in het offensief zal gaan om de ZFE's bij die onderhandelingen alsnog te 'redden'.

Een Zuid-Afrikaanse moeder en twee medeplichtigen zijn veroordeeld tot levenslange gevangenisstraffen voor het verhandelen van haar toen 6-jarige dochtertje. De drie kregen daarnaast tien jaar voor de ontvoering van het meisje.

Kelly Smith, haar partner Jacquen Appollis en hun vriend Steveno Van Rhyn werden eerder deze maand al schuldig bevonden aan ontvoering en mensenhandel.

De 6-jarige Joshlin Smith verdween vorig jaar februari uit haar huis in Middelpos, in de buurt van Kaapstad. Haar 35-jarige moeder Kelly Smith beweerde op de dag van de verdwijning dat ze haar dochter bij een vriend had achtergelaten.

In de rechtszaak, die veel ophef teweegbracht, zei een buurvrouw van Smith dat ze Joshlin had verkocht aan een sangoma, een traditionele genezer. "Die persoon wilde het meisje hebben vanwege haar ogen en huid", vertelde de buurvrouw in de rechtbank. Het meisje heeft een lichtgetinte huidskleur en groene ogen.

Bij het bekendmaken van de straffen zei de rechter dat het feit dat de verdachten drugsverslaafd waren geen excuus was.

In beroep

De impact van Joshlins verdwijning op de gemeenschap speelde een belangrijke rol bij het besluit van de rechter om een levenslange gevangenisstraf op te leggen. Een andere factor waren de vernietigende rapporten van de reclasseringsambtenaar. Die zei dat de drie nooit berouw hebben getoond en dat levenslange gevangenisstraf de enige passende straf is.

"De verdachten hebben geen berouw getoond en bleven tot aan de vooravond van de veroordeling liegen", zei de rechter. "Gezien het overweldigende bewijs kon ik geen verzachtende omstandigheden vinden op grond waarvan de rechtbank zou moeten afwijken van de zwaarste straf die ik kan opleggen."

Verwacht wordt dat de drie in beroep gaan.

Zoektocht naar Joshlin

Ondanks een uitgebreid politieonderzoek is Joshlin Smith niet teruggevonden. Het hoofd van de politie meldde vandaag dat de Zuid-Afrikaanse politie niet zal rusten totdat bekend is wat er is gebeurd met Joshlin. "We gaan dag en nacht door en we doen nog steeds een beroep op iedereen om zich met informatie te melden", aldus de politiechef. Er wordt ook buiten Zuid-Afrika naar Joshlin gezocht.

Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen heeft bij de aanvaarding van de Karelsprijs in Aken gepleit voor een meer onafhankelijk Europa. Dat is volgens haar in deze "historisch gespannen tijden" de aanpak voor "onze gezamenlijke dromen en onze gezamenlijke nachtmerries".

De Karelsprijs, vernoemd naar keizer Karel de Grote, wordt sinds 1950 uitgereikt aan personen of instanties die zich hebben ingezet voor Europese samenwerking. De prijs werd toegekend aan onder anderen Winston Churchill, Joseph Luns, Bill Clinton en de euro. In 2023 kreeg de Oekraïense president Zelensky de prijs.

De vorig jaar herkozen Von der Leyen kreeg de prijs vanwege haar aanpak van de pandemie, de Oekraïneoorlog en de economische crisis. "Ze heeft vastberaden de Europese belangen vertegenwoordigd met een strategische blik en een daadkrachtige koers voor de toekomst."

In haar dankwoord, dat ze begon met de zin "Europa is mijn leven", onderstreepte ze dat het continent voor grote uitdagingen staat. Ze maande niet "te blijven toekijken terwijl de chaos zich ontspint" of "onszelf weer voor de gek houden dat het wel overwaait."

"We moeten niet denken dat het weer wordt zoals vroeger als de oorlog maar eindigt, of er een akkoord komt over importheffingen of de verkiezingen een andere uitslag hebben." Daarvoor, zei ze, is "de internationale orde te snel afgegleden naar internationale wanorde".

Pax Europaea

Von der Leyen redeneerde dat een sterker Europa tegenwicht kan bieden aan machthebbers "waarvan we dachten dat ze alleen nog in de geschiedenisboeken voorkwamen". Het is volgens haar tijd om het heft in eigen handen te nemen.

Ze riep op te werken aan een Pax Europaea waarbij Europa zelf zijn defensie in handen neemt en niet meer zelfgenoegzaam ervan uitgaat dat de NAVO problemen oplost. Ook moet Europa zich economisch versterken, waarbij ze subtiel uithaalde naar Trumps handelsoorlog: "We willen ons partnerschap met de VS verbeteren, maar we weten ook dat 87 procent van onze handel komt van andere landen die stabiliteit en kansen zoeken."

Ten slotte sprak Von der Leyen nog haar wens uit om Europa politiek te versterken. "De democratie is niet in steen gehouwen. Zij moet elke dag hernieuwd worden. En de geschiedenis laat zien dat het makkelijker kan worden vernietigd dan opgebouwd."

Zorgen over extremisme

Ze sprak haar zorgen uit over extremistische partijen, maar gaf meteen toe dat ontevreden kiezers een punt kunnen hebben. "Er bestaan zorgen over illegale immigratie. Over de prijs van levensmiddelen of de huur. Over de vele bureaucratie in het dagelijks leven."

"Ik vind het niets om te klagen als mensen op extremen stemmen. Nee, het is aan ons om een beter betoog te houden. Begrijpen waarom ze zo ontevreden zijn."

Von der Leyen is ervan overtuigd dat Europa wel degelijk kan veranderen, ondanks het imago van stroperige besluitvorming. Ze wees op successen als de corona-aanpak, economische herstel en steun aan Oekraïne. "Ik heb zo vaak gehoord dat het niet zou lukken of dat lidstaten geen steun zouden bieden. Dat we te traag of verdeeld zijn. Maar telkens was Europa er."

Von der Leyen noemde de moeder van Anne Frank om haar punt kracht bij te zetten. De in Aken geboren Edith Holländer trouwde een eeuw geleden in de synagoge van de stad. In de nazitijd werd het gebouw verwoest en moest het gezin vluchten, maar de stad heeft inmiddels een nieuw gebedsgebouw, benadrukte Von der Leyen.

"Het is een symbool van wedergeboorte, maar ook van herinnering. Een herinnering dat Europa waakzaam moet zijn en niet moet toegeven aan iedereen die haat en verdeeldheid zaait."

"We hebben een fundamentele keus te maken. Wachten we af, proberen we huidige crisis het hoofd te bieden? Accepteren we ons zogenaamde lot? Of nemen we het heft in handen en bepalen we zelf onze toekomst."

De gemeente roept dagjesmensen op om niet meer met de auto naar de Mall of the Netherlands in Leidschendam te komen. De wegen rondom het winkelcentrum staan vol en er zijn geen parkeerplaatsen meer beschikbaar. Wie toch wil parkeren, wordt teruggestuurd.

Rond 13.30 uur gaf de gemeente aan dat de parkeerterreinen bij het winkelcentrum vol waren. Volgens de ANWB liepen toen ook alle wegen in de buurt vast en reden mensen rondjes om toch binnen te komen, meldt Omroep West.

Volgens de gemeente heeft de drukte te maken met het slechte weer, waardoor meer dagjesmensen dan normaal naar het overdekte winkelcentrum komen.

Maar veel omwonenden denken dat de massale toestroom niets met de regen te maken heeft. Op Koningsdag, toen het stralend zonnig was, liepen de wegen bij de Mall ook vol.

Tegen de rijrichting

"Ik heb er dertig minuten over gedaan om bij mijn woning te komen en vervolgens drie kwartier om er weer weg te komen", zegt Jaime Stapel, die vlakbij woont. 'Afgelopen zaterdag was het ook weer raak. Het verkeer stond vast. Alles was helemaal vol. Ik heb gehoord dat auto's tegen de richting in reden en dat ze geparkeerd hebben op de stoep."

"Wij hadden dit weekend een kinderfeestje en bijna alle familie had vertraging", vertelt een buurtbewoonster, iets verderop. "Ik kan niet meer tegen de uitlaatgassen en ik wil meer rust. Die heb ik hier niet", aldus een andere buurtbewoonster.

De Efteling

Jos Dekkers van de buurtbewonersvereniging zegt dat hij met de gemeente in overleg is over het file- en bereikbaarheidsprobleem. "Linksom of rechtsom zal er iets aan moeten gebeuren dat er op drukke dagen wat minder auto's hier naartoe komen", zegt hij. "Er is maar één weg om een locatie te bereiken die hetzelfde bezoekersaantal heeft als de Efteling. Voor zo'n groot evenementencomplex is dit een bizar slechte locatie."

De nieuwe chipsverpakking van het merk Lays doet nogal wat stof opwaaien. Verschillende soorten chips van het A-merk zijn voortaan ook verkrijgbaar in een kartonnen doos in plaats van een krakende plastic zak. Zonder gekraak geen chips, zeggen nostalgische snackers, maar het is toch vooral de prijs waar men van schrikt.

Met de nieuwe verpakking stijgt de prijs van een bakje chips flink. Voor Foodwatch staat het vast: "Dit ruikt niet naar krimpflatie, dit is krimpflatie."

PepsiCo, het moederbedrijf van de chipsfabriek, is het daar niet mee eens. Het bedrijf zegt tegen de NOS dat het product een stuk is verbeterd.

Een kilo chips

In de supermarkt, online en in de winkel zijn de prijsverschillen inderdaad duidelijk zichtbaar. Voor naturel ribbelchips ligt de prijs weliswaar even hoog, maar in het nieuwe doosje zit ongeveer een derde minder. Het scheelt 60 gram.

Wie flinke trek heeft en een kilo chips wil kopen, betaalt ruim 19 euro voor chips in doosjes. Bij ribbelchips in plastic ligt de kiloprijs op iets minder dan 13 euro.

Ook voor nacho's betaal je naar verhouding een stuk meer voor chips in een snackbox in plaats van in een zak. De kiloprijs stijgt met 6 euro. De prijzen zijn gebaseerd op het aanbod van supermarkt Albert Heijn. De prijzen van de oude zakken liggen bij Jumbo en Plus op hetzelfde niveau. Lidl heeft een minder groot Lays-assortiment en vaker in grote zakken.

Krimpflatie

Meer betalen voor minder. Daar maakt voedselwaakhond Foodwatch zich al langer boos over. "Hagelslag, wraps en snoep. We zien het bij veel producten, zeker sinds de prijzen in de supermarkt omhoog gaan."

In Nederland is het dagelijks leven de afgelopen vier jaar een stuk duurder geworden. Hoewel de prijzen nu weer minder hard stijgen dan twee jaar geleden, stijgen ze nogal altijd harder dan in andere Europese landen.

Volgens Foodwatch stoppen fabrikanten regelmatig minder in de verpakking om zo kosten te besparen en om de prijs niet nog harder te laten stijgen. Dat komt neer op krimpflatie, minder voor meer. Daar is in dit geval duidelijk sprake van, zegt de voedselwaakhond.

Innovatie

Echt niet, zegt Lays-producent PepsiCo. Het verweer is dat het nieuwe product beter is dan het oude, een innovatie dus. Volgens PepsiCo is de verpakking steviger en stiller. Daarnaast is het doosje hersluitbaar, waardoor de chips langer vers blijven, zegt het bedrijf. Dat kost geld en maakt een doos duurder dan een zak, zegt PepsiCo. Overigens zegt het bedrijf dat de plastic zakken ook gewoon in de schappen blijven.

Dat antwoord hoort Nicole van Gemert, directeur Foodwatch, vaker: "Aan het product zelf is niets veranderd, dus het is toch misleidend. De prijs gaat omhoog en er zit minder in. Het zou de chipsfabrikant sieren als het op de verpakking zou zetten dat er minder in zit dan voorheen."

Dat het voortkomt uit een wens van de klant, betwijfelt Van Gemert: "Alsof die gaan bellen naar de chipsfabriek met de vraag of de chips in een doosje mag."

Niet het meest geliefde gespreksonderwerp, maar toch vragen steeds meer mensen zich af: hoe kun je zo milieuvriendelijk mogelijk begraven worden? Begraven of cremeren, veel meer keus was er lange tijd niet.

Bij crematies komen flinke hoeveelheden vervuilende gassen vrij, per persoon ongeveer gelijk aan een vliegreis van Amsterdam naar Spanje. Ook een traditionele begrafenis is niet bepaald duurzaam: het graf kost ruimte, kisten zijn vaak gemaakt van niet-afbreekbare materialen en het gebruik van balsemvloeistoffen kan schadelijk zijn voor de natuur.

Milieuvriendelijke alternatieven winnen daardoor terrein, zoals natuurlijke begraafplaatsen. Binnenkort is in Nederland ook, naast cremeren en begraven, een derde optie beschikbaar: resomeren, ook bekend als watercrematie. Het lichaam wordt dan opgelost in vloeistof.

Machine staat klaar

In Nederland staat in het Gelderse Ommeren, in afwachting van een wetswijziging, een machine klaar voor 'watercrematies'. De Schot Sandy Sullivan is al dertien jaar bezig om de watercrematie-methode beschikbaar te maken. Het is zijn levensproject. Sullivans bedrijf levert er machines voor, die worden gebouwd in het Britse Leeds.

Sullivan heeft zijn stalen machine Resomator genoemd. Het proces van oplossen duurt zo'n vier uur. "Wat eruitkomt als je de zware stalen deur opent, zijn zachte, witte, schone botten", vertelt Sullivan. Die worden verwerkt tot wit poeder, dat de familie in een urn kan meekrijgen. Het restwater uit de machine wordt geneutraliseerd en gaat DNA-vrij via de reguliere kanalen naar een waterzuiveringsinstallatie.

Natuurlijke meststof

"Uiteindelijk is het het allermooiste als je lichaam weer gebruikt kan worden voor de natuur", vindt Sullivan. "Als je een lichaam verbrandt door middel van crematie, verlies je alle goede stoffen. Terwijl er in ons lichaam na de dood nog veel bruikbare mineralen en voedingsstoffen zitten, zoals kalium, stikstof en fosfaat."

Die kunnen dienen als natuurlijk meststof als ze op de juiste manier aan de aarde worden teruggeven, bijvoorbeeld na het resomeren. "Zodat ze niet verloren gaan, maar opnieuw onderdeel worden van het ecosysteem."

In Nederland neemt volgens onderzoek uit 2017 een kwart van de mensen een watercrematie in overweging, al wordt verwacht dat de interesse nu hoger ligt. "Een waterproces is zachter dan het gebruik van vuur, het is natuurlijker en heeft een veel kleinere CO2-voetafdruk", zegt Sullivan.

Afbreekbaar materiaal

"Ik wil niet dat het laatste wat ik op deze planeet doe, iets vervuilends is", zegt Rachel Hawthorn uit Hebden Bridge in Noord-Engeland. Ze houdt zich bezig met natuurlijke begraafmethodes en maakt biologisch afbreekbare lijkwaden en bedjes als alternatief voor de traditionele doodskist.

Zelf zou ze, als haar tijd komt, op een natuurbegraafplaats willen liggen. Gewikkeld in zachte, afbreekbare biologische materialen, vertelt ze. En minder diep dan bij een traditioneel graf. De bovenste lagen van de grond bevatten meer actieve microben, waardoor lichamen sneller vergaan dan in een dieper graf.

Natuurbegraafplaatsen zijn aangewezen stukken grond in natuurgebieden. Je kunt daar worden begraven in een kist van afbreekbaar materiaal zoals hout of karton, maar ook in een lijkwade van katoen, zoals Rachel Hawthorn wil. In Engeland zijn er al zo'n 350 van dit soort natuurbegraafplaatsen, in Nederland zijn er ruim dertig.

"Tijdens mijn leven probeer ik de planeet zo min mogelijk te vervuilen, door te recyclen en zo milieuvriendelijk mogelijk te leven", zegt Hawthorn. "Dus logischerwijs wil ik ook een niet-vervuilende dood." Je hoeft helemaal niet in een kist, er zijn alternatieven die beter zijn voor de natuur. Het is goed om het gesprek daarover te hebben en er meer over te praten."

Composteren

In de VS wint een andere opvallende methode aan populariteit, die in Nederland nog niet is toegestaan: menselijke compostering. Deze methode werd bedacht en uitgeprobeerd door de Amerikaanse Katrina Spade en haar bedrijf Recompose. Het houdt in dat het lichaam in een bovengronds vat wordt geplaatst, gevuld met organisch materiaal. Na vier tot zeven weken is je lichaam omgezet in bruikbare grond.

Voor de compostering wordt het lichaam omringd door houtsnippers, luzerne en stro. De lucht wordt gecontroleerd en gemonitord, zodat het een optimale omgeving is voor de microben die helpen bij het versnellen van het ontbindingsproces. Botten en tanden die niet volledig vergaan, worden mechanisch verwerkt en toegevoegd aan de compost.

De methode van Spade werd in 2020 gelanceerd en is inmiddels in zeven Amerikaanse staten toegestaan. Volgens Spade laat het omzetten van een menselijk lichaam in aarde zien dat "we niet naast de natuur staan, maar onderdeel zijn van de natuur."

In de regio Rijnmond slaan mensen op de vlucht voor de slechte lucht. Het gaat om mensen met astma of COPD die vaak zoveel ademhalingsproblemen hebben dat ze verhuizen.

"Ik heb weer een leven", zegt Desiree Brouwer. Zij verhuisde van Vlaardingen naar Brummen, in Gelderland. "Ik doe zelf boodschappen, fiets veel en kom de deur weer uit. Ik ben ook weer aan het kijken naar nieuw werk", zegt ze bij Rijnmond. "Dingen die voor een ander vanzelfsprekend zijn, maar voor mij enorme mijlpalen."

Uit onderzoek bleek al in 2021 dat één op de acht longpatiënten overwoog om vanwege slechte luchtkwaliteit te verhuizen. Het aantal 'luchtvluchtelingen' wordt niet geregistreerd en het is onduidelijk hoeveel mensen de afgelopen jaren daadwerkelijk hun biezen hebben gepakt.

Energiek kind

Wel wordt uit de verhalen van een aantal Rijnmonders duidelijk hoeveel baat zij en hun kinderen bij hun verhuizing hebben. "Ongeveer twee weken na de verhuizing dachten we: 'wow, wat een ander kind'", zegt Sanne Elenbaas. Zij verruilde twee jaar geleden samen met haar zoon Luit Rotterdam voor het Zwitserse bergdorp Grächen. "Het was ook wennen voor ons, want van een rustig en vermoeid kind, ging hij ineens naar een heel energiek kind. We zagen echt een andere versie van hem."

Ismé de Kleer is niet verbaasd. Ze is kinderlongarts in het Sint Franciscus Gasthuis in Rotterdam en weet hoe vervuiling zelfs invloed kan hebben op de longen van ongeboren kinderen. "Onderzocht is dat zwangere vrouwen in meer vervuilde gebieden kinderen krijgen met lagere longfuncties dan zwangeren die in gezonde lucht wonen", zegt ze.

De situatie in de regio Rijnmond is erger dan in de rest van Nederland. Uit onderzoek van journalistiek platform Pointer bleek dit jaar dat Schiedam de vieste lucht van Nederland heeft. Die is daar meer dan twee keer (2,15) zo vies als de advieswaarden toestaan. Ridderkerk is de nummer drie. Daar is de lucht 2,04 keer zo vies. Ook Papendrecht, Vlaardingen, Rotterdam, Barendrecht en Hendrik-Ido-Ambacht staan in de top tien.

Kleine verschillen

Milieudienst Rijnmond nuanceerde de cijfers en wees erop dat de verschillen binnen Nederland relatief klein zijn. "Als je kijkt naar de gezondheidsimpact van luchtvervuiling, dan is de lucht in de Rijnmond gemiddeld zo'n 20 procent slechter dan in steden als Nijmegen of Eindhoven. Dit verschil is kleiner dan je misschien zou verwachten", stelt de dienst.

Toch ziet kinderarts De Kleer op haar poli in Rotterdam dagelijks kinderen met astma. "Een deel van die kinderen krijgt die astma door waar ze wonen, door de vervuilde lucht in Rotterdam. Ze worden blootgesteld aan onder andere veel fijnstof", zegt ze. "Vooral bij kinderen bij wie de longen nog in ontwikkeling zijn, heeft dat veel impact."

Dat probleem speelt niet alleen bij kinderen, benadrukt Christine van den Berg. "Wij woonden dicht bij de A16 en industriegebied Moerdijk. Daar wordt onder andere olie gekraakt, wat veel luchtverontreiniging veroorzaakt. Als de wind verkeerd stond, merkte ik het meteen. Mijn longen knepen samen en ik had het enorm benauwd", zegt ze.

Waanzinnig goed

Van den Berg kreeg medicatie, maar had uiteindelijk de meeste baat bij een verhuizing naar de Spaanse Pyreneeën. "Daar run ik nu een guesthouse waar longpatiënten letterlijk op adem kunnen komen", zegt ze. "Op 1.500 meter is de luchtkwaliteit hier waanzinnig goed en iedereen knapt ervan op."

Toch hoeft niet iedereen met astma of COPD te verhuizen, zegt De Kleer. "Er is zeker ruimte voor verbetering. We weten ook dat de situatie nu beter is dan vijftig jaar geleden. Het is dus zeker niet hopeloos."