Een jongen van zeven jaar oud kijkt breed lachend in de lens. "Daar sta ik! Met die flaporen." Boudewijn van Oort herkent zichzelf op filmbeelden uit 1945.
De vijftien minuten film gemaakt in een interneringskamp in Indonesië zijn gebruikt in talloze reportages en documentaires over die tijd, omdat er verder nauwelijks bewegende beelden zijn. Uit onderzoek van de NOS blijkt voor het eerst wie er op de bijzondere beelden te zien zijn en wie ze maakte.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bezette Japan Indonesië, dat toen als Nederlands-Indië nog onderdeel was van het Nederlandse koninkrijk. Tienduizenden Nederlanders en Indische Nederlanders werden onder erbarmelijke omstandigheden opgesloten in interneringskampen. Velen overleefden de kampen niet.
Kort na de bevrijding in 1945 filmden twee Nederlanders het interneringskamp in de stadswijk Tjideng (tegenwoordig Cideng) in Jakarta. Tachtig jaar lang was niet bekend wie de kampgevangenen op de beelden zijn.
Op een oproep van de NOS kwamen tientallen reacties binnen, waaronder foto's, brieven en zelfs een paar minuten onbekend beeld. De verhalen van de mensen die zichzelf of familieleden herkennen op de beelden, zijn te zien in de documentaire Kamp Tjideng: Oorlog aan beide kanten van het prikkeldraad. De documentaire is vanavond te zien op NPO 2 om 20.30 uur, en wereldwijd via BVN vanaf 22.45 uur.
Nationale Herdenking 15 augustus 1945
De Nationale Herdenking 15 augustus 1945 in Den Haag is vanaf 18.45 uur te volgen op NPO 1 en de NOS-app en van 18.30 uur op NPO Radio 1.
"We zaten met 600 à 700 passagiers in een trein en hadden geen idee waar we naartoe gingen ", zegt Boudewijn van Oort over zijn aankomst in Tjideng. "Ik herinner me dat er twee doden uit de trein zijn gehaald. Toen we uitstapten zijn we per vrachtwagen naar Tjideng gebracht."
Hij kan zich de situatie in het kamp tachtig jaar later nog goed voor de geest halen. Vrouwen en kinderen moesten tweemaal per dag op appèl staan, urenlang in de soms snikhete zon.
Er was hongersnood. Van Oort vertelt hoe vrouwen eten probeerden te smokkelen en hoe dat soms misging. "Drie vrouwen werden betrapt en kort en klein geslagen."
De ruim tien minuten film van het kamp, tonen een ander beeld; glimlachende vrouwen en kinderen met pannen en rijst in de weer. De opnamen zijn twee maanden na de capitulatie van de Japanners gemaakt.
Er was ineens wel voedsel in het kamp. Dat was onder de Japanse bezetting heel anders. Er heersten veel ziektes, er waren geen medicijnen, het was er vies en de gevangenen leefden onder de terreur van de Japanse kampcommandant Sonei. Wie niet voor hem of de kampbewakers boog, werd kaalgeschoren. Kleine vergrijpen bestrafte Sonei met zware afranselingen.
De slechte omstandigheden in Tjideng herkent Rink Sandt uit verhalen die zijn moeder vertelde. Hij herkende haar ook op de filmbeelden. "Ze zat in een veel te warme kamer vol stank, honger en angst. Mijn moeder heeft dit nooit een plek kunnen geven. Haar jeugd was gestolen door de Japanners."
Nederlandse cameraman
Tijdens het onderzoek voor de documentaire ontdekte de NOS wie de bijzondere beelden van het kamp maakten: cameraman Frits Wassenburg en correspondent Henk Beishuizen van de Nederlandse marine.
"We dachten lang dat de beelden van kamp Tjideng gedraaid waren door een cameraman van de Britse geallieerden", zegt historicus Erwin van Loo van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie. "Maar op drie minuten na blijken ze afkomstig van Wassenburg en Beishuizen. Juist op díe beelden herkennen mensen nu zichzelf of hun familieleden."
Op het moment dat Wassenburg en Beishuizen in 1945 in Indonesië arriveerden, heerste er chaos. Kort na de Japanse capitulatie had Soekarno de onafhankelijkheid uitgeroepen, terwijl Nederland probeerde de controle terug te krijgen. Veel gevangenen bleven in de interneringskampen, omdat het buiten het kamp levensgevaarlijk was. Ook in Tjideng.
Beishuizen was diep geraakt door wat hij daar aantrof, dat schreef hij in een verslag: "Tjideng behoort wel tot de slechtste der interneringsoorden van West-Java. Hier huizen vrouwen en kinderen onder de erbarmelijkste hygiënische omstandigheden. In de kleine woningen, normaal voor een gezin van hoogstens vier personen, hebben tussen de 60 en 130 vrouwen, jonge meisjes en kinderen geleefd."
Wassenburg en Beishuizen wilden langer in het kamp filmen, maar na de eerste opnamedag belandden ze in een vuurgevecht met Indonesische nationalisten. De volgende ochtend besloten ze niet meer naar Tjideng te gaan.
Tachtig jaar later maken de beelden grote indruk op nabestaanden van de kampgevangenen, ook op Marijke Aveling, die haar moeder herkent. "Dit kan niet waar zijn. We hebben haar nooit gezien als 18-jarig meisje. Haar ogen, die benen, ze heeft mooie lange benen. Geen twijfel, het is haar!"
De moeder van Aveling heeft haar altijd veel over de tijd in het kamp verteld en dat laat sporen na. "Het heeft mij doordrongen, mijn hele leven."
Geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog?
Abonneer je dan hier op onze nieuwsbrief.
